«Жусан» арнайы операциясының жетістіктері жетерлік

Мұның тағы бір дәлелі Сириядан 600-ге жуық қазақстандық азаматтарды, оның ішінде 150-ден астам әйелдер мен 400-ден астам баланы, оның ішінде 30-дан астам жетімді шығарып алуға арналған ауқымды «Жусан» операциясының сәтті жүргізілуі болды.

Қазақстан азаматтарын Сириядағы ұрыс аймағынан қайтаруға арналған «Жусан» арнайы гуманитарлық операциясы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасы бойынша 2019 жылдың басында ұйымдастырылды. Қазақстан Президентінің тапсырмаларын орындай отырып, барлау офицерлері, әскери қызметкерлер, дипломаттар және операцияға қатысқан басқа құрылымдардың қызметкерлері өздерінің кәсіби шеберліктерін көрсете алды. Гуманитарлық акция АҚШ пен Сирия Демократиялық күштерінің логистикалық қолдауымен жүзеге асырылды.

Алғашқы «Жусан» операциясы 2019 жылдың қаңтар айында, қазақстандықтардың алғашқы партиясы жауынгерлік аймақтардан шығарылған кезде жасалды. Содан кейін мамыр айында Нұрсұлтан Назарбаевтың шешімі бойынша және Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың санкциясымен операцияның өзге кезеңдері өтті.

Гуманитарлық акцияны шетелдік серіктестер де қолдады. Өткен жылдың маусым айының соңында БҰҰ-ға мүше мемлекеттердің көшпелі отырысында Қазақстан «Жусан» операциясы туралы деректі фильм және Сириядан оралған қазақ әйелдерінің бірінің бейне хабарламасын көрсетті. 25 жасар Аида Сарина форумға қатысушыларға өзінің Сирияға қалай барғанын және жауынгерлер арасында өмір сүру жағдайларының қаншалықты қиын екенін айтып естеліктерімен бөлісті. «Мен Қазақстанның құтқарушыларын өз көзіммен көргенде, бізді тастамағандарын түсіндім… Менің қасымда Франция, Германия және басқа елдерден келген әйелдер болды. Олардың бізге қандай қызғанышпен қарағандары есімде, олар Қазақстан оларды да алып кете ме, жоқ па, ең болмағанда олардың балаларын Сириядан шығарып алуларын сұрады. Сол сәтте мен бұл әйелдерге көмектесу үшін ештеңе жасай алмадым», — деп есіне түсірді және қазақстандық үйге қайту мүмкіндігі үшін Қазақстан үкіметіне ризашылығын білдірді.

Өз сөзінде Аида Сарина терроризмге қарсы күресуге дайын екенін мәлімдеді. «Ия, мен терроризмнің құрбанымын. Бірақ мен қазір терроризмге қарсы күресуді, осы мақсаттың бір бөлігі болуды және өз үлесімді қосуды қалаймын. Мен терроризмнен зардап шеккен барлық әйелдердің дауысы болғым келеді», — деді қазақстандық.

Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті «Жусан» гуманитарлық операциясының төрт кезеңінің қорытындысын шығарды.

«2019 жылы Сириядан ҰҚК үйлестіруімен Қазақстанның 595 азаматы оралды. Операцияның бірінші кезеңінде – 47 адам, оның ішінде алты ер адам, 11 әйел, 30 бала. Екінші кезеңде 231 адам эвакуацияланды: 16 ер адам, 59 әйел, 156 бала (18 жетім). Операцияның үшінші кезеңінде 246 адам отанына оралды. Олардың сегізі – ер адам, 67 – әйел және 171 – бала (тоғыз жетім). Төртінші кезеңде елге 71 адам қайтарылды: үш ер адам, 19 әйел, 49 бала (бес жетім). Осылайша Сириядан 595 адам оралды: 33 ер адам, 156 әйел, 406 бала (32 жетім).

Ұлттық қауіпсіздік комитетінің хабарлауынша, елге оралған барлық әйелдер мен балалар оңалту және бейімдеу курстарынан өткен. Террористік ұйымдардың қызметіне қатысқаны үшін 31 ер адам мен 12 әйел сотталды, тағы 14 адам тергелуде.

2020 жылдың 6 ақпанында Қазақстандықтарды террористік әрекет аймақтарынан қайтару үшін «Жусан» операциясының барлық кезеңдерінің аяқталғандығын Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары Нұрғали Білісбеков Сенат жиналысында хабарлаған болатын.

«Біз Жусанның барлық кезеңдерін аяқтадық. Біздің 14 баланы Ирактан шығарып алғанымызды білесіздер. Бұл енді жоспарланбайды, өйткені біз қақтығыс аймақтарында жүрген азаматтарымызға қатысты тиісті жұмыстар жүргізіп жатырмыз, олар туралы толық ақпарат жоқ. Алдын ала консультация жұмыстары жүргізіліп жатыр. Елге қайтарылғандардың 41-і қылмыстық жауапкершілікке тартылды», — деді Н.Білісбеков.

Оның айтуынша, террористік қақтығыстар аймағында әлі де 100-ден астам қазақстандық бар.

Сонымен қатар, шамамен 114 қазақстандық террористік әрекет аймағында қалып отыр. Басым бөлігі Сирияда, негізінен, 36 ер адам, шамамен 80 әйел бар, бірақ мен балалар туралы нақты ақпарат айта алмаймын. Бұдан бөлек, Ирак, Ауғанстанаймақтарында да отандастарымыз бар.

«Жусан» гуманитарлық операциясы аясында Сириядан 595 қазақстандық оралды, оның ішінде 406-ы бала. 2019 жылдың 11 желтоқсанда Нұр-Сұлтандағы сот Сириядан оралған 14 қазақстандыққа үкім шығарды.

Эвакуациялаушылармен мақсатты түрдегі радикализацияның жүргізіліп жатқандығы хабарланған болатын, теологтар және Ішкі істер министрлігінің оқытылған қызметкерлері жұмыс істеп жатыр.

«Біз ешкімді назардан тыс қалдырмаймыз, біз олармен жұмыс істеуді жалғастырамыз. Мен айта аламын, олардың көпшілігі КСИС жағдайында дұрыс жолда. Нәтижелер бар. Бірақ радикалды көзқарастарды ұстанатындар да бар. Біз олармен жұмыс істейміз, олар KUIS шарттарынан шығып, азаматтық өмірге енгеннен кейін де, пробация бақылауында, біз олармен жұмыс істеуді жалғастырамыз. Бұл біздің міндетіміз », — деді Нұрғали Білісбеков.

Ол азаматтарды қақтығыс аймақтарынан эвакуациялау өте қымбатқа түсетінін атап өтті. «Тасымалдау, дерадикализация кезеңі, әлеуметтену. Бұл өте қымбат сәттер. Бірақ біз мұның бәрі ақталған деп санаймыз, өйткені ең алдымен балалардың көп бөлігі шығарылғаннан бастау керек. Бұл біздің азаматтық парызымыз, мемлекет бұған назар аударуы керек. Жанжал аймақтарынан шығарылған бірде-бір бала назардан тыс қалған жоқ. Барлығы бойынша тиісті жұмыстар жүргізілуде», — деді ол.

«Жусан»-ға дейін Қазақстанның Сирия мен Иракта қалған азаматтарын қайтару үшін арнайы операциялар ұйымдастырғаны туралы ақпарат жоқ. Алайда ҰҚК Қазақстан азаматтарының «Жусан» операциясы басталғанға дейін Сирия мен Ирактан орала бастағанын көрсететін деректерді байқауға болады.

2018 жылдың наурызында ҰҚК төрағасының орынбасары Нұрғали Білісбеков Сириядағы қақтығыс басталғаннан бері Қазақстанға 112 азамат (61 ер адам, 51 әйел) оралғанын айтты. Сонымен қатар, Таяу Шығыстағы террористік ұйымдардың лагерлері мен әскери базаларынан 81 бала елге қайтарылды.

Қазақстан азаматтары Сирия мен Ирак елдеріне 2011-2012 жылдары кете бастады. 2013 жылы күзде осы жағдайға байланысты YouTube-те Сирияға көшкен қазақстандық жиһадшылар тобы туралы видео қоғам назарын аударды. Кейіннен туыстары тарапынан «жиһадқа» кеткен балаларының өлімі туралы хабарлар тарата бастады. Осыдан кейін ата-аналардың балаларын, немерелері мен ұлдарының жесірлерін қайтаруға көмектесу туралы өтініштері жиілеп кетті.

2017 жылы Қазақстан террористік сипаттағы қылмыстар мен республиканың ұлттық және өмірлік мүдделеріне елеулі залал келтіретін қылмыстар жасағаны үшін Қазақстан Республикасының азаматтығынан айыру туралы нормаларды енгізді.

2019 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстан бірнеше мәрте арнайы «Жусан» операциясын өткізіп, Сирия мен Ирактан азаматтарын қайтара бастағаны жоғарыда аталып өтті. Қазақстаннан басқа Орталық Азияның басқа мемлекеттері де өз азаматтарын осыған ұқсас операциялар ұйымдастыру арқылы босатуды бастады.

2019 жылдың  қараша айында Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған Сирияның солтүстігінде түрік әскерінің операциясы кезінде «Ислам мемлекеті» террористік ұйымына қатысы бар 300-ге жуық шетелдік тұтқынға алынды деп мәлімдеді. Кейін Түркия «Ислам мемлекеті» (ИМ) экстремистік тобының 956 мүшесін, әртүрлі мемлекеттердің азаматтарын депортациялау жоспарларын жариялады. Олардың ішінде, Түркия ақпарат құралдарының хабарлауынша, 10 Қазақстан азаматы, 82 өзбек, 23 қырғыз, 6 Түрікменстан азаматы және 99 орыс бар.

Биылғы жылдың 5 ақпан күні Гуманитарлық «Жусан» операциясы Еуропарламентте талқыланды. Еуропа Парламентінде «Қазақстан тәжірибесі: Сириядағы содырлардың отбасыларын елге қайтару» атты тақырыпта конференция өтіп, онда еліміздің сарапшылары «Жусан» гуманитарлық операциясы туралы баяндады.

Конференцияның соңында жиынға қатысушылар қазақстандық тараптың кешенді оңалту жұмыстарын жоғары бағалады. Қалың көпшілік әскери қақтығыстар аймағынан адамдарды эвакуациялау бойынша еліміздің тәжірибесін үйренудің пайдалы екендігін айтты.

Еркежан АРЫН