Азамат Шарғын: Режиссерлыққа келуімнің себебі, айтқым келетін әлдебір дүниелерім бар

 Биыл да мемлекеттің қолдауымен бірқатар фильмдер тасапаланды. Солардың қатарында «Шырмауық» толықметражды фильмін де атауға болады. Күрделі әлеуметтік-психологиялық мәселелерді көтеретін фильм адам жанының шиеленіске толы қатпарларын, отбасы құндылығын, өтпелі кезеңде ғұмыр кешкен жоғалған ұрпақтың тағдырын арқау етеді. «Шырмауық» кинокартинасының сценарий авторы және режиссері Азамат Шарғын. Бұған дейін көптеген фильмдерге түсіп актерлік қырымен танылған оның бұл режиссерлік алғашқы жұмысы. Jas Alash тілшісі режиссердің өзіне хабарласып, фильмі туралы тілдесті.

– Азамат мырза, «Шырмауық» атты фильм түсіріп жатырсыз. Фильм неге бұлай аталады, жалпы фильм не жайлы, қандай мәселені, ойды немесе идеяны қозғайды?

– Шырмауықтың көптеген түрі бар, соның басым көпшілігі тамырсыз өнеді екен. Мысалы, өзіміз білетін сары шырмауық. Тозаң түрінде басқа өсімдіктерге бітіп, буындырып, содан нәр алып, соңында шырмаған өсімдігін өлтіріп тынады. Көрнекті жазушы Ақселеу Сейдімбектің: «Ой-арманы әр қилы, талғам-түсінігі кереғар, арман-аңсарынан жаңылған топ пайда болды…» - деген мағынадағы сөзі бар. Фильм, тамырынан ажыраған, қасиет-құндылықтан адаланған адамның жаңа бір түрін сөз етеді. Десе де бұл – фильмнің уақытша атауы. Соңыра, атауын өзгертуім мүмкін.

– Кино өнерін ең жас өнер түрі деп атап жатады. Тіпті оны кезінде басқа өнер түрлеріне бәсекелес болатынына күмәнмен қарағандар да болды. Мысалы, әйгілі суретші Мунк «Фотосурет жұмаққа я тозаққа қабылданғанға дейін камера ешқашан қылқаламмен бәсекелесе алмайды» деп есептеген екен. Қазіргі күнде бұл өнер түрінің аяқалысы қалай деп есептейсіз?

– Кино – сурет өнерінен бастау алды десек те, келе-келе басқа да өнер түрлерімен толығып, аудио-визуалды синтездік өнерге айналды. Онда сурет, драматургия, музыка т.б өнер атаулы тоғысқан. Қазіргі уақыт таразысына салсақ, шығармашылық өнерде кинодан асқаны болмай тұр. Бүкіл әлемде еңбектеген баладан, еңкейген қартқа шейін кино не мультфильм көреді. Әрине, бұл жалпы қызығушылық тұрғысынан алғанда. Әйтпесе, әдебиет, поэзия, театр, музыка, ән т.б өнер түрлерінің өз биігі, қайталанбас өз ләззаты бар. Сондықтан, өнерді бір-бірімен салыстыру не бәсекелес қылу да дұрыс емес шығар. Себебі, бірі бірінің орнын ешуақытта баса алмайды. Адам өмір бойы тек кино көріп жүре бермейді ғой, сонымен қатар кітап оқиды, театрға барады, музыка тыңдайды, ән салады.

Кино өнерінің аяқ алысына келсек, әрине, Голливудтың ғылыми-фантастика, комикс, тарихи, миф пен мистика жанрындағы фильмдерінің деңгейі зау биікке ұшып кетті. Себебі, кино өнері ол жақта миллиондаған қаржы салынатын үлкен өндірістік кәсіп. Әр студияның өз инвесторы бар. Әр студия жылына ондаған кино өндіреді. Өз павильондары, мыңдаған маманы бар тоқтаусыз жұмыс істеп тұрған жеке-жеке зауыт іспеттес. Кинотехника шығаратын компаниялары, техникасын қолданып жатқан, әлемнің түкпір-түкпіріндегі барша маманға сұрау салып, солардың жауаптары негізінде анализ жасап, техниканы жыл сайын дамытып отырады екен. Бұл дегеніңіз, кино өнері әлі де даму үстінде деген сөз.

– Сізді театр, кино актері, дубляж маманы ретінде жұрт таниды. 2017 жылғы сұхбатыңызда кино түсіру туралы айтпапсыз. Арадан екі жыл өтіп режиссер мамандығында білім ала бастадыңыз. АҚШ-та Тейлор Шеридан дейтін актер бар. Жасы 40-тан асып фильм түсіріп бастады. Содан «неге режисерлыққа келдіңіз?» дегенде «отбасымды асырай алмай қаламын деген қорқыныштан» деп жауап береді. Алсізді кино түсіруге не жетеледі?

– Кинорежиссер мамандығына 2017 жылы түсіп, үш жыл оқыдым. Мүмкін, оқуына енді түскендіктен, ондай сөз айтпаған шығармын. Алғашқы мамандығым актерлық, кейін ойлап отырсам, сол оқуды жаңа оқып бастағанда да, кейіннен театрда жұмыс істеймін, киноға түсем деген ой келмепті, неге екенін. Менің Тейлор сияқты уайымым жоқ, кей әріптестерім сияқты қосымша басқа кәсіп істеп, той жүргізбесем де осы уақытқа дейін, дубляж бар, актерлығым бар, ел қатарлы күн көріп келдік. Өкпем жоқ. Режиссерлыққа келуімнің себебі, айтқым келетін, жазғым келетін әлдебір дүниелерім бар, соны кино арқылы жеткізу өнерін игергім келді. Ұстазымыз, марқұм Болат Атабаев: «Актер деген - санасы толық жетілмеген біздің кіші бауырларымыз» - деп қалжыңдайтын бізге. Актерлықтан режиссерлыққа бару оңай емес. Екеуі мүлдем екі бөлек. Әрине, режиссердің бәсі биік. Ол – автор. Ал актер, бәрібір де көбіне орындаушы. Драматург образын жазады, режиссер ол бейнені қиялында дамытып актерге «не істеу керегін» айтады. Ал актер соны «қалай істеу керегін» табады. Сондықтан, актер ешқашан өз рөлінің толық авторы бола алмайды. Орындаушы деген дұрыс. Мүмкін, «ешқашан» дегенім де қате шығар. Кім біледі, егер актердің интеллектісі драматург пен режиссердан биік болса, онда драматург жазған образ бен режиссер талап еткен бейненің тас-талқанын шығарып, өз версиясын ұсынып, және соның дұрыстығына режиссердің көзін жеткізсе, онда оны өз рөлінің толық авторы деуге болатын шығар. Негізі, актерлық өнер де өте-мөте қиын мамандық. Оның шыңына екінің бірі жете бермейді. Тіпті, актерлық ғұмырының соңына дейін ізденісте жүру керек.

– «Шырмауық» фильмі әйел тағдыры, масыл адам туралы мәселелерді қозғайды деп жатырсыз. Жалпы, қазіргі әлем мәселелері кейінгі жылдарда қай авторлық фильмдерде жақсы көрініс тапты деп ойлайсыз?

– Кинода тақырып көп емес, бірақ, бір тақырыпты әр режиссер әртүрлі көреді, басқалай жеткізеді. Өйткені, әр адам бөлек бір әлем. Оның өткені, сүйгені, күйгені, жеткені, дүниетаным, түсінігі әр басқа. Демек, ол не жасаса да, өз өмірлік тәжірбиесі, көргені, түйгенінен пайда болған ішкі сүзгісінен өткізіп барып жасайды. Өнер сол үшін де субьективті дүние. Ешқашан обьективті бола алмайды. Мысалы, бельгиялық ағайынды Дарденндердің, түрік режиссері Джейланның, ресейлік режиссерлер Звягинцев пен Сокуровтың мен алып отырған тақырыпта бірнеше фильмдері бар. Әрқайсысы әр түрлі. Оқиғасы, баяндау тәсілі, жеткізу шеберлігі. Жоғарыда айтып өткенімдей, мұның бәрі субьективті дүние. Мен үшін, бәрі де тақырыпты аша алған, жеткізе алған. Мүмкін, басқа біреуге олай емес…

– Киноларда ұлы картиналарға оммаж жасау тым ескіріп кетпеді ме? Қазір кино түсіруге басқа қырынан келу керек деп есептемейсіз бе?

– «Оммаж жасау дұрыс емес не керек емес» - деп, үзілді-кесілді айта алмаймын. Әлі күнге қолданылып келе жатқан тәсіл. Оммаждан бөлек, «Аллюзия, Цитата» деген тәсілдер бар. Бұларды барлық ұлы режиссерлар қолданған, әлі де қолданып келеді. Мысалы, Тарковский Питер Брейгельге, Ларс фон Триер Тарковскийге, Алехандро Иньярриту да «Выживший» фильмінде Тарковскийге цитата жасаған. Бұл үш тәсіл де біреуді айна-қатесіз қайталау емес. Бәрібір түсте, композицияда, орындалу жағында өзгешелік болады. Адам біреуге қанша еліктегенімен, сол сияқты жасағысы келгенмен, дәл солай ешқашан шықпайды. Пабло Пикассоның «Жақсы суретші - көшіреді, ұлы суретші - ұрлайды!» - деген цитатасы бар. Барлық тәсіл табылып қойған. Тек әркім оған өз жанынан бір мысқал жаңалық қосады. Өнер солай дамиды деп ойлаймын.

– Авторлық кинода фильм авторы өзі режиссер, сценарист, оператор т.б болу керек деген де айтылып қалып жатады. Қателеспесем Эмир Байғазин «Өзен» кинотуындысында өзі режиссер, оператор, сценарист, монтожер болған. Бұған қалай қарайсыз әлде баяғы жаңа толқындағы біраз режиссердің бағын ашқан Тонино Гуэррадай сценарист керек пе?

– Әр маман өз ісімен айналысу керек.

– «Кинотеатрлар қараңғы кезде кино өлмейді» (продюсер Голдвин) дегенге сенесіз бе?

– Голдвиннің кезінде кинотеатрлар қараңғы болған шығар, қазір кинотеатр жеке кәсіпкердің бизнесі болғандықтан, поп-корннан бастап басқа да ішіп-жем мен сусын залға кіреді. Сосын, киноның орнына ел-жұрттың тамақ ішкенін көріп қайтасың.

– Белгілі театр режиссері Болат Атабаевтың шәкіртісіз. «Бір күні Оралхан Бөкей сияқты ағама хат жазғамы келеді» деген екенсіз. Болат Атабаевтан не үйрендіңіз?

– Болат Атабаев дүниетанымыма, көзқарасыма, түсінігіме үлкен әсер етті. Сауатты, өз ісін өте жетік білетін кәсіби маман, өзгеше ойланатын суреткер еді. Азаматтығы мен адамгершілігі бір бөлек, принципшіл, мінезді кісі еді. Болат аға: «Мен он жылда өткенді сендер бес жылда, сендердің балаларың оны 2 жылда өтсе, даму деген сол» - деп жиі айтатын. Біз талпынып көрудеміз, бірақ, ұстазымыз айтқан сол межеге жете аламыз ба? Білмеймін.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан Тұрсынбек БАШАР