Деструктивті діни ағымдардың қоғам үшін зауалы қандай?

Деструктивті идеология дегеніміз – латын тілінен аударғанда «бүлдіргіштік», «залал тигізу» деген мағынаны береді. Яғни, деструктивті діни ағымдар азаматтарымыздың құқықтарына залал тигізетін, оларға психологиялық әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, теріс жолға үгіттейтін ағымдар. Олардың сипаты – діни ілімінің ақиқататтылығынан ауытқып, терістейді, оған мүше адамдардың қоршаған әлеуметтік ортадан оқшаулануы мен жетекшілік еткен азаматтарға көзсіз бағынуынан білеміз.

Мұндай ұйымдар адамның жеке шекарасынан өтіп, ең әлсіз тұсын анықтау арқылы заңсыз қоқаң-лоққы көрсете отырып, жалған діннің жетегіне түсіріп өз мақсаттары үшін пайдаланады.

Кез келген деструктивтік діни ұйымы және оның жетекшілері өзінің қатарына жаңа адептерді тартуға ұмтылып, бірінші кезекте олардың өмірлік маңызды мұқтаждықтарына назар аударады.

Сондықтан, адамды деструктивтік діни ұйымына тарту себептері жетерлік, олардың арасында: көбіне психологиялық жағдайы әлсіз, ойлау деңгейі төмен, енді қалыптасып келе жатқан жасөспірімдер немесе әлеуметтік жағдайы нашар адамдар кіреді.

Қазақстанда орын алған лаңкестік актілерді талдаудың нәтижесі бойынша, лаңкестердің 55% - 29 жасқа дейінгі жастар, 35% - 30-39 жас аралығындағылар болса, ал 10% - 40 жастан асқан адамдар екені анықталған.

Идеологияның таралуына күнделікті пайдаланып жүрген әлеуметтік желілер орасан зор әсерін тигізуде. Атап айтсақ, инстаграм, тикток, вконтакте т.б. ХХІ ғасырдың басында дүниежүзілік интернет желісі экстремистік және террористік ұйымдардың ақпараттық қызметінің негізгі алаңына айналды. Мәселен, әлемде интернет желісін пайдаланушылардың жалпы саны – 4,54 млрд адам болатын болса, Қазақстан аумағында – 17,5 млн адамды құрайды. Осыдан-ақ экстермистік топтардың үлкен мүмкіндіктерге ие екендігін байқауға болады. Біршама социологиялық статистикалардың нәтижелеріне сүйенсек, жастардың 70 %-ға жуығы өздерінің алғашқы діни сауаттарын әлеуметтік желі арқылы алатыны анықталған. Деструктивті діни ағымның жетегіне кететіндердің 88%-на осы әлеуметтік желі тікелей әсер етіп отыр.

Терроризм және діни экстремизм белгілері бар интернеттегі контентті пайдаланатын қазақстандықтарды анықтау мақсатында тек 2018 жылы 1543 экстремистік арна және «Telegram» мен «WhatsApp» интернет-мессенджеріндегі топтар анықталған. Бүгінгі таңда Қазақстандағы деструктивті діни идеологияларға ерушілер саны, сарапшылардың бағалауы бойынша 20 мыңнан астам адамды құрайтынын ескеру қажет. Олардың едәуір бөлігі алты өңірде: Атырау, Оңтүстік Қазақстан, Ақтөбе, Қарағанды облыстарында, Алматы және Астана қалаларында тіркелген. Олардың басым бөлігі жастар екендігін оңай болжауға болады.

Деструктивті діни ағымдарға қарсы күрестің үлкен тәжірибесі қалыптасқан елдердің бірі Қазақстан Республикасы болып табылады. Халықаралық қауымдастықтың заңды мүшесі ретінде Қазақстан Республикасы барлық шаралардың белсенді қатысушысы. Бүгінгі өркениетті мемлекеттердің барлығы дерлік деструктивті діни ағымдармен ымырасыз күресті жүйелі жүргізіп келеді. Олардың басым көпшілігі деструктивті діни ағымдарды анықтау, деструктивті діни ұйымдардың мүшелері мен олардың арасынан террорлық акті ұйымдастыруға бейім мүшелерін тізімге алу және тағы да басқа маңызды шараларды жүзеге асыруда.

Қазақстан Республикасы халықаралық саяси аренада бейтарап, көпвекторлы саясат жүргізетін, бейбітшілікті қалайтын мемлекет ретінде өзін көрсетті. Мемлекеттің ішкі саясаты да қоғамдық келісім мен толеранттылыққа негізделеді. Жүзден астам ұлт және ұлысты біріктіріп отырған мемлекет үшін деструктивті діни ағымдар арқылы қоғамның тыныштығын бұзу қолайсыздық тудырады. Оны кейінгі болып өткен оқиғалар желісі де дәлелдеді. Қазақстан Республикасындағы діни жағдай мен ахуал салыстырмалы түрде алғанда бір ретке келтірілді деп айта аламыз. Дегенмен деструктивті діни ағым мүшелерінің қоғамда жағымсыз әрекеттері әлі де байқалады. Өз уақытында атеисттік идеология Қазақстанда үстемдік еткені белгілі. Коммунисттік партия идеологиясы нәтижесінде дәстүрлі діни түсініктер жойыла жаздады. Ел егемендік алған алғашқы жылдары деструктивтідіни ағымдардың еліміздегі белсенді жұмысының нәтижелі болуының да басты себебі сондықтан еді. Бос рухани кеңістікті түрлі діни ағымдардың насихаты арқылы толтыруға тырысқан азаматтардың адасып жатқан жайттары жетерлік. Бұл еліміздегі деструктивті діни ағымдардың белсенді жұмыстарының нәтижесі. Сондықтан деструктивті діни ағымдарға қарсы күрес әлі күнге дейін өз маңыздылығын жоймаған мәселеге айналып отыр. Қазіргі таңда елімізде деструктивті діни ағымдар тек ислам ғана емес, христиан дінінің құндылықтарын пайдалана отырып, өмір сүріп келеді. Олардың идеологиясы Қазақстан Республикасы Конституциясы мен ата-баба дінінің түсініктеріне сай келмейді. Деструктивті діни ағымдарға қарсы Қазақстан Республикасында қалыптасқан күрес түрлерін анықтап, баға беру үшін алдымен құқықтық-нормативтік негіздерін айқындап алудың қажеттілігі бар.

Қазақстан Республикасында деструктивті діни ағымдарға қарсы қабылданған заңдар халықаралық ережелер шеңберіне сай келеді. Заңдар осы бағыттағы халықаралық ұйымдардың да жарғыларымен ұштасады. Демек, деструктивті діни ағымдарға қарсы күрес ең алдымен нормативтік-құқықтық базаны дайындаудан басталды. Осы ретте атап өтетін бір жайт, Қазақстан Республикасы үшін деструктивті діни ағымдар белсенді қызмет ететін елдермен әріптестік байланыстардың маңыздылығы жоғары. Осы бағытта бірнеше жылдық тәжірибесі бар мемлекеттермен ықпалдастық байланыстар арқылы түрлі келісімшарт жасасу басты ұстаным. Қазақстан Республикасы деструктивті діни ағымдарға қарсы халықаралық заңнамаларда БҰҰ 1937 жылы қабылдаған «Терроризмнің алдын алу мен оны жазалау туралы» конвенциясы, сонымен қатар 1977 жылы қабылданған «Терроризмнің алдын алу туралы» деп аталатын Еуропалық Конвенция да бар. Маңызды халықаралық құжаттардың бірі 1987 жылы қабылданды. «Оңтүстік Азия мемлекеттері аумағында терроризмнің алдын алу туралы» деп аталатын Конвенция, 1994 жылы қабылданып, бүгінгі күнге дейінгі қолданыстағы «Халықаралық терроризмді жою шаралары туралы» деп аталатын халықаралық Конвенция талаптарын да басшылыққа алады. Мұндай маңызды конвенциялардың бірі 1997 жылы қабылданды. «Терроризммен күрес туралы» және 1999 жылы қабылданған, қолданыстағы «ТМД мемлекеттерінің терроризммен күресінің ынтымақтастығы туралы» конвенциялар мен шарттар біздің еліміздің аталған бағыттағы күрес ұстанымдарын белгілейді. Қазақстан Республикасы «Шанхай бестігі», кейіннен Шанхай ынтымақтастық ұйымы деп аталған халықаралық ұйым аясында «Терроризм, сепаратизм және экстремизммен күрес туралы» деп аталатын конвенцияның талаптарын басшылыққа алады. Аталған конвенция 2001 жылы қабылданды. Қазақстан Республикасының деструктивті діни ағымдарға қарсы күресінің нормативтікқұқықтық базасы 1998 жылдың 1 қаңтарынан басталды деп айтуға болады. Осы жылы Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінде 167 және 233-баптары пайда болды. Аталған баптарда алғаш рет мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін әрекеттерді нақты лаңкестік және экстремизм деп бағалау орын алды. Сонымен қатар 1999 жылдың 13 шілдесінде «Лаңкестікпен күрес туралы» деп аталатын Қазақстан Республикасы Заңы да қабылданған болатын.

2000 жылдың 10 шілдесінде деструктивті діни ағымдарға қарсы күреске Ұлттық қауіпсіздік комитетін жұмылдыру мақсатында «Лаңкестік пен экстремизм белгілерінің алдын алу және жолын кесу жолындағы шаралар туралы» деп аталатын Жарлық шықты. Жарлық негізінде Қазақстан Республикасының «Лаңкестікпен күрес туралы» Заңы шықты. Осыған дейін, яғни 1998 жылы 26 маусым айында «Ұлттық қауіпсіздік туралы» заң шыққан болатын. Ұлттық қауіпсіздік деструктивті діни ағымдарға қарсы күресте жетекші орын алуы тиіс болды.

Кейінгі оқиғалар көрсеткендей аталған комитет бұл міндетті абыроймен атқарды. 1999 жылы 13 шілде айында Қазақстан Республикасының «Терроризммен күрес туралы» заңы шығады. Деструктивті діни ағымдарға қарсы күресте басты жұмыстар бұқаралық ақпарат құралдарына жүктелетіні түсінікті. 1999 жылдың 23 шілдесінде «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заң шықты. Рас, ел егемендігінің алғашқы жылдарынан-ақ діни сенім мәселесінің заңнамалық негіздері қалыптасқан болатын. Мысалы 1992 жылы 15 қаңтар айында «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» Заңы шыққанымен, уақыт өте келе аталған заң жаңа шыққан заңдар арқылы күшін жойған болатын. Қазақстанда деструктивті діни ағымдарға қарсы күресте халықаралық ұйым шарттарының заңнамаларына артықшылықтар беріледі. Мысалы 2001 жылдың 15 маусымында қабылданған Шанхай конвенциясына негіздей отырып, Қазақстан Республикасы 2002 жылдың 18 сәуірінде деструктивті діни ағымдарға қарсы Заңдарына бірқатар өзгерістер енгізді.

Қазақстанда тіркелмеген және идеяларында деструктивтілік ауытқушылығы бар діни ұйымдардың мүшелері жан-жақты насихат жұмыстарын жүргізіп келген. Соңғы қабылданған дін саласын реттеу заңы осы насихат жұмысына шектеу қойды. Ендігі кезекте көше аралап, адамдар арасында белсенді насихат жұмысын жүргізіп келген ағымдардың жұмысы шектеліп, оларды қайта тіркеу жұмыстары басталды.

Қазақстан Республикасында деструктивті діни ағымдарға қарсы күрестің бірі – олардың бұрынғы мүшелерін сауықтыру жұмыстары болып табылады. Осы мақсатта Ұлттық қауіпсіздік комитеті жанынан діни сауықтыру орталықтары ашылып, үкіметтік емес ұйымдар құрылды. Мысалы дін істері агенттігінің жанында «Мәдениеттер мен діндердің халықаралақ орталығы» құрылды. Орталық әртүрлі бағытта жұмыс жасайды. Кеңес беру, түрлі кездесулер мен семинарлар, тренингтер ұйымдастыру, азаматтардың сұрақтарына жауап беру, діни ұйымдар мен мемлекет арасындағы байланыстарды оңтайландыру, әріптестікті күшейту және тағы да басқа маңызды қызметтерді атқарады.

2013-2017 жылдарға арналып, діни экстремизм мен терроризмге қарсы тұратын ісқимылдар бойынша мемлекеттік бағдарлама қабылданған болатын. Бұл бағдарламаның мақсаты мемлекет пен ұлттық қауіпсіздік, қоғам мүшелері деструктивті діни ағымдарға қарсы ымырасыз күрес, азаматтардың діни білімін көтеру, діни сауатты арттыру болды.

2013 жылдың 24 маусымында «Қазақстан Республикасының антитеррористік орталығын бекіту Ережесі» туралы Жарлық шықты. Нәтижесінде антитеррористік орталық ашылды. Оған дейін 2011 жылдың мамыр айында Дін істері агенттігі де құрылған еді. Кеңес беру мен сараптамалық кеңес жұмыстары басталды.

Деструктивті ағымдарға қарсы Қазақстан Республикасының күресінің негізгі түрлерінің бірі – халықаралық ұйымдармен және шетелдік әріптес мемлекеттермен бірлесіп жүзеге асырылатын оқу-жаттығу жиындары болып табылады. Сонымен қатар ел ішінде де өзіміздің арнайы топ жасақтары мен әскери күштердің де деструктивті ағым өкілдерінің нақты террорлық әрекеттері орын алған жағдайдағы іс-қимылдары үнемі пысықталып отырылады. Нақтырақ айтар болсақ, ел егемендігі жылдарында Қазақстан Респбликасы бірқатар антитеррорлық оқу-жаттығу жиындарына қатысып үлгерді. Ол әсіресе көршілес елдермен бірлескен және халықаралық ұйымдардың аясында ұйымдастырылған болатын.

Қазақстанда деструктивті діни ағымдарға қарсы күресте әр қоғам мүшесі мен мемлекет өз алдында тұрған әлеуметтік жауапкершілікті ұғына алуы тиіс. Мысалы, мұның бір жолы әлеуметтік жарнамаларды күшейту болып табылады. Сонымен қатар деструктивті діни ағымдарға қарсы күресте бұқаралық ақпарат құралдарының алар орны да маңызды. Теледидар, әлеуметтік желілер ұлттық идеология мен мемлекеттік ұстанымды насхаттауда мүмкіндік көп.

Қорытындылай келе, бұл ағымдардың мақсаты - адамдарды бағындыру арқылы заңсыз байлық пен билікке кол жеткізу. Деструктивті діни ағымдардың салдарын әлеуметтік жарнамаларда күшейте отырып, жоғары нәтижелерге жетуге болады. Қазіргі таңда деструктивті діни ағымдардың ұлттық қауіпсіздікке тигізер ауыр салдары мен мемлекет тұтастығын бұзатындығы туралы мәліметтерді азаматтарға жүйелі түрде түсіндіру қажет. Әлеуметтік маңызы жоғары мұндай жарнамалар арқылы деструктивті діни ағымдардың белгілері, ерекшеліктері, зардаптары нақты адамдардың мысалында көрсетілгені абзал. Әлеуметтік жауапкершілік тұрғысынан келгенде деструктивті діни ағымдарға қарсы күресте отбасы институтының рөлін көтеру маңызды. Деструктивті діни ағымдарға мүше болып жатқан азаматтар отбасынан қолдау көрмеген жандар екендігін ескерсек, баланың жас күнінен отбасы мүшелеріне жақын болып, діни сауатын отбасы жағдайында қалыптастыруына көңіл бөлінуі керек. Мұндай жүйелі жұмыстар күнделікті өмір жағдайында жүйелі түрде қолға алынуы үлкен нәтижелер береді деп тұжырымдаймыз.