Ердос Қазыбеков: Балалардың риясыз эмоциясы қиындықтың бәрін ұмыттырады

 Сол кезде тұтас ел болып тақым қысып, бір желпініп қалғанымыз әлі есімізде. Одан соң «Қайрат» клубының 16 жасар талант­ты ойын­­шысы Дастан Сәтбаев лондондық «Челси» сапына өтіп, футбол сүйер қауымды тағы бір қуантқан болатын. Ал биылғы «Қайрат» клубының Чемпиондар лигасының жалпы кезеңіне жеткен жеңісті жорығы бәрімізді желпіндіріп тастағаны анық. Әсіресе Алматының Орталық стадионындағы «Селтикке» қарсы қарымта ойын­­дағы Темірлан Анарбековтің үш бірдей пенальтиді қайтарған ерлігі төбемізді көкке жеткізді. Футболдың мұндай маңызды, сүйіншілі жаңалықтарын «Жас Алаш» назардан тыс қалдырған жоқ.

 
Негізі ұлт футболының тағаны балалар футболы. Қай елдің балалар академиясы қарқынды дамыса, сол елдің Ұлт­тық құрамасы да нәтижелі ойын­­ өрнегін көрсететіні анық. Балалар футболының өз қызығы мен қиындығы бар. Мұнда негізгі шаруа жат­тықтырушыға артылады. Алдына келген әр баланың талантын танып, оған жүйелі жат­тығу жұмыстарын үйретіп, жолын ашу да айтуға болмаса, оңай жұмыс емес. Біз бүгін балалар футболы, оның қыр-сыры туралы «Қайрат» футбол клубы, Сергей Квочкин атындағы балалар академиясының аға жат­тықтырушысы Ердос Қазыбеков­пен сұхбат­тастық, балалар футболы жөнінде маңызды мәселелерді талқыладық.

– Бала Ердос футболға қалай қызықты, қанша жасыңыздан бастап футбол ойнадыңыз?
– Мен футболды сәл кешірек, 9–10 жасымда бастадым. Шынын айтсам, футболға кішкентай кезімде қат­ты қызыға қоймадым. Өзім Қапшағай қаласында туып өстім. Бала кезімде мінезім томаға тұйық, ұялшақтау болдым. Әкем осы мінезімді байқап: «Балам үйде жата бересің бе, спорт залға барып, өзің қызыққан спорт түрімен айналысып көрсеңші», деді. Ондағы әкемнің ойы мені жасық, ұялшақ болмасын, айналасымен араласып, спортпен айналысып, ашылсын дегені еді. Оған де­йін кейде аулада балалармен футбол ойнайтынбыз, сонда қатар өскен балалар «мен мынадай клубқа барып жүрмін», «мен мынадай жерде жат­тығамын» дейтін, бала болған соң олардың айтқанын қызығып, тыңдайтынмын. Сөйтіп бір күні қалалық спорт мектебіне бардым. Бірақ спорт мектебінің табалдырығын ат­тағанша футболға барамын деп ойламадым. Әлі есімде, қыс мезгілі болатын, спорт мектебіне кіріп барсам, бір залда балалар футбол ойнап жатыр екен, соны көрдім де, «футбол ойнаймын» деп шештім. Міне, футболдағы алғашқы қадамым осылай басталды. Уақыт өте келе футбол менің арманыма, өмірімнің бір бөлшегіне айналды.

– Бұдан ке­йінгі спорт жолыңыз қалай жалғасты?
– Біраз уақыт Қапшағайда жат­тығып жүрдім, ке­йін Алматыдағы ЦСКА спорт мектебіне түстім. Сонда жатып оқыдым, футболға да­йындалдым, әскери борышымды да сол жерде өтедім. 2006 жылы алғашқы кәсіби мансабымды Өскемен қаласындағы «Восток» футбол клубында бастадым. Онда өзімді жақсы қырымнан көрсет­тім. Бір жылдан соң қостанайлық «Тобыл» клубынан шақырту алдым. Ке­йіннен 2009 жылы алматылық «Қайрат­тың» сапына қосылдым. Естеріңізде болса, ол кез­де «Қайрат» бірінші лигаға түсіп қалған еді. Біз бір жылдан соң жарқын нәтижеміздің арқасында қайтадан премь­ер-лигаға оралдық. Негізгі позициям оң қаптал қорғаушы.

– Сіз қазір «Қайрат» клубының балалар академиясында балаларды футболға да­йындайсыз. Бұл жұмысқа қалай келдіңіз?
– 2015 жылы футболдағы кәсіби мансабымды аяқтадым. Содан соң жат­тықтырушылық жұмысқа ауыстым. Бастапқы кезде Қаскелең қаласындағы «Парасат» футбол клубында балалар жат­тықтырдым, сонда екі жылдай жұмыс істедім, 2017 жылдан бері «Қайрат» футбол клубының Сергей Квочкин­ атындағы балалар академия­сында жұмыс істеп келемін.

– Сіздермен салыстырғанда қазіргі балалардың қандай артықшылық, кемшілігі бар?
– Біздің футболға қызыққан бала кезіміз қазіргі балалармен салыстырғанда қиын болды деп ойлаймын. Қазір балалар футболында шарт жағдай жақсарған, жасыл алаңда жат­тығады. Ал біз көшеде, топырақта, футбол ойнап өстік. Бірақ бір қызығы – біздің кезімізде далада шынығып өскендіктен, үнемі жүгіріп, қозғалыста болғандықтан ба, балалардың координациялық қабілеті жоғары болатын. Ал футбол үшін координациялық қабілет аса маңызды. Сәйкесінше, қазіргі балаларда осы координациялық қабілет әлсіздеу болады. Мұның бір себебі – қазіргі балалар аулада жүгіріп, қозғалысқа түспейді, көбінесе телефонға телміріп отырады, бұл да әсер етуі мүмкін.

– Сіз бала кезіңізден көптеген жат­тықтырушылардан тәлім алдыңыз, қазір өзіңіз балаларды жат­тықтырасыз, осы тұрғыдан қандай айырмашылық байқайсыз?
– Шынын айтқанда, біздің кезімізде сәл басқаша болатын. Тіпті ата-анамыз қасымызда еріп жүрмейтін. Жат­тығуға өзіміз барып, өзіміз қайтатынбыз. Жат­тықтырушымызға барып: «Менің балам қалай жат­тығып жатыр» деп сұрамайтын. Ал қазір баланың ата-анасы қасынан қалмай еріп жүреді. Сондай-ақ біздің кезімізде жат­тықтырушылар балаларға қатаң талап қоя-
тын, кейде тіпті айғайлап та алатын. Әрине, жат­тықтырушы тектен-тек айғайламайды, бала қателігін түзесін, екінші рет соны қайталамасын деп, жаны ашып айтады. Қазіргі балалар мұндай талапқа шыдай бермейді, тіпті кейбірінің ата-анасы баласының сәл қиналғанын көрсе футболдан алып кетеді. Негізі мұндай жағдайға әуелі ата-анасы түсіністікпен қараған жөн деп ойлаймын. Кез келген жат­тықтырушы балалардың дамығанын, жетілгенін, нәтижеге қол жеткізгенін қалайды. Міне, осыны ана-ана түсініп, сосын оны балаға ұғындырған жөн. Спорт­тың қай түріне болса да әуелі талап, тәртіп қажет.

– Баланы қанша жасынан бастап футболға тәрбиелеген жөн, баланың бейімін қалай байқауға болады? Бұл да ата-аналардың көке­йінде жүрген маңызды сұрақ.
– Біз академияға баланы 6 жастан бастап қабылдаймыз. Бұл әлемдік футбол тәжірибесіне сай бекітілген жас. Сондай-ақ 6 жаста баланың сана-сезімі де қалыптаса бастайды. Соған сәйкес айтқаныңды, үйреткеніңді қабылдап, түсіне алады. Ал кейбір клубтар баланы 3–4 жасынан бастап жат­тықтырамыз деп жатады, бірақ 3 жастағы бала қалай футболды түсініп, игереді, мұны да ескерген жөн. Ал біз академияға баланы қабылдағанда ең әуелі оның координациялық қабілетіне мән береміз. Кейбір балалардың табиғи қабілет­тері болады, мысалы, доппен жақсы жұмыс істейді, ал кейбір балалар белсенді болады, мұны да ескереміз.

– Балалар футболында ата-ананың қолдауы аса маңызды. Бірақ кейде ата-ана балаға артық талап қоятын секілді. Жалпы осы тұрғыда ата-аналардың жіберетін қателіктері қандай?
– Кейбір ата-аналар балаларының футболына жиі араласа береді. Әсіресе бұл ойын­­ кезінде байқалады. Негізі әр ойын­­ға баланы жат­тықтырушы да­йындайды, өзіне тиесілі міндет­тер мен тапсырмаларды береді, әрі соны толық істеуі үшін ойын­­ кезінде ескертіп тұрамыз. Кейбір ата-аналар осындай сәт­те ойын­­ға араласып, өз бет­терінше балаларына тапсырма беріп, «былай істе» деп айғайлап кетеді. Бала осындай кезде кімнің сөзін тыңдарын білмей, дағдарып қалады. Сондықтан мен балаларымның ата-аналарына әрдайым: «Сіздер ойын­­ға араласпаңыздар, алаңдағы балаға не істеу керек екенін айтпаңыздар, тек қолдау білдіріңіздер» деп айтып отырамын. Ендігі бір маңызды мәселе – ата-аналар баласының футболына жауапкершілікпен қарауы тиіс. Бұл жауапкершілік әуелі баланы уақытылы, кешіктірмей жат­тығуға қатыстырудан басталады. Сонымен қоса, баламен үнемі сөйлесіп, кейбір мәселелерді бірге талқылап отырған жөн.

– Кейбір ата-аналар баласын академияға да, басқа жат­тығуларға да апарады, бұл балаға ауыр емес пе? Жалпы бала аптасына қанша рет жат­тығуға барғаны дұрыс?
– Бұл баланың жасына байланысты. «Қайрат» академиясында әр баланың жасына қарай тиісті жат­тығу жұмыстары, оның уақыты ғылыми түрде жолға қойылған. Мысалы, бала өсе келе оның бұлшықет­тері де қатая түседі. Осыған сай оның жат­тығатын мерзімі де ұзара бастайды. Мысалы, біз он жастағы балаларды 1 сағат, 1 сағат 10 минут көлемінде, аптасына 4 рет жат­тықтырамыз.

– Кейбір балалар тумысынан әлсіздеу болады, мысалы, он жастағы баланың физикасын арт­тыру үшін қосымша жат­тығулар керек пе?
– Жоқ, керек емес. Бұл артық салмақ, оның соңы баланы жарақатқа алып келуі мүмкін. 6–12 жасар балалар үшін ең маңыздысы – доппен дұрыс жұмыс жасауды үйрену, одан соң физикалық мәселелерді қарастырған жөн.

– Әдет­те, кейбір балалар 12–13 жасында футболды тастап кетеді, оған себеп – академияға түсе алмайды немесе жалғастырғысы келмейді, мұндайда не істеу керек деп ойлайсыз?
– Бізде жат­тыққан балалар 12–13 жасында Тимур Сегізбаев атындағы академияға өтеді. Бірақ ол жақта іріктеліп, соңында ең мықтылары қалады. Әрине, бұл кезде кейбір балалар футболдан қол үзеді. Бұл бала үшін өте қиын жағдай, мұндайда баламен ең алдымен жат­тықтырушысы сөйлескен дұрыс деп ойлаймын. Балаға мұнымен футболдың аяқталмайтынын, басқа да клубтар бар екенін ұғындырған жөн. Егер баланың арманы шынымен футбол болса ол басқа жақта жат­тығып, тіпті де мықты болып, «Қайрат» академиясына лайық болып келуі тиіс. Жат­тықтырушы баланы осыған сендіріп, оны қамшылау қажет. Сонда бала жігерленіп, өзін дамытып, жетілдіріп, қайтадан академияға оралады.

– Балалар жат­тықты­рушысы болудың қиындығы мен қызығы неде?
– Бұл жұмыстың қиындығынан гөрі қызығы көп. Әрине, қиындығы бар, алдыңа мінезі әртүрлі балалар, ата-аналар келеді, олардың әрқайсысымен тіл табысып, түсінісіп жұмыс істеу қажет. Кейбір балалардың футболды түсінуі, қабылдауы да ақырын болады, ол үшін көп уақыт, күш жұмсауға тура келеді. Бірақ күнделікті жат­тығу кезінде үйреткеніңді шәкірт­терің жарыс кезінде дұрыс істей алса барлық қиындықты ұмытасың, бұл жұмыстың қызығы да осында. Балалар өтірік айтпайды, ештеңені жасырмайды, бәрі жүзінен көрініп тұрады. Клубы жеңіске жеткендегі олардың риясыз эмоциясын көру де ең үлкен бақыт.

– Футболда қайсысы маңызды, талант па, еңбек пе?
– Талант­ты баланың бәрі бірдей болашақта футболшы болады деп айту қиын. Менің бала кезімде де, ке­йінгі жат­тықтырушы кезімде де небір талант­ты балалар болды, бірақ соның кейбірі футболды ерте тастап кет­ті. Бала қанша талант­ты болғанымен, жат­тықпаса табысқа жетпейді. Футбол – талант пен еңбектің нәтижесі.

– Әлі де футбол ойнап тұрасыз ба?
– Әрине, әуесқой клубтарда мүмкіндігінше ойнап тұрамын. Бұл, біріншіден, спорт­тық бабымды жоғалтпау үшін қажет, екіншіден, футбол біздің өміріміздің мәніне айналған, сондықтан уақытымыз болса футбол ойнаймыз.

– Қазір футбол көресіз бе? 
– Ұлт­тық құраманың ойын­­дарын мүмкіндігінше көруге тырысамын, ал «Қайрат­тың» әр ойын­­ын жібермей қараймын, Орталық стадионға барып көремін.

– «Қайрат­тың» соңғы «Селтикпен» ойын­­ы туралы не айтасыз?
– Бұл ойын­­ды Орталық стадионнан тамашаладым. Ол кездегі эмоцияны сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес. Шынымды айтсам, ойын­­ның бірінші таймында жеңеміз деген іштей сенім болды. Өйткені біздің жігіт­тер өте жақсы ойнады. Ке­йіннен сәл қобалжи бастадым. Тіпті Анарбековтен мұндай ерлік күткен жоқпын. Тек екінші соққыны қайтарған кезде сенімім арта түсті, әрі жеңетінімізге де іштей сендім.
Кезінде «Қайрат­та» футбол ойнадым. Қазір академияда балаларды жат­тықтырам, жат­тықтырушы ретінде арманым – шәкірт­терімнің Орталық стадионда ойнағанын көру, трибунада отырып, солардың жеңісті сәт­терін көрсем деймін.

Сұхбат­тасқан 
Жақсылық ҚАЗЫМҰРАТҰЛЫ