Халықаралық сауда-экономикалық және ынтымақтастық бастамалары

Халықаралық сауда бүгінгі елдердің өндірісін дамыта отырып, өзінде бар ресурстарды тиімді пайдаланып, осылайша тауарлар мен қызмет түрін ұлғайтатын, халықтың әл-ауқатын арттыратын құралға айналып бара жатыр. ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемдік сауданың орташа жылдық өсу қарқыны әлемдік жалпы ішкі өнімд өсу қарқынынан 1,5 есеге асып кетті.

Бұл көптеген елдердің өмірінде әлемдік нарықтың рөлінің артқанын, олардың арасындағы байланыстың артқанын, халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдегенін көрсетеді. Осылайша әлемдік экономикаға тартылған елдерге қатал халықаралық бәсекелесті жағдайында өзінің рыноктық үлесін алуға тура келеді. Сол себепті де сыртқы сауда бір жағынан экономикалық өсудің қуатты факторы болып табылса, ал екінші жағынан елдердің халықаралық сауда айырбасына тәуелділігін арттырады. Сыртқы сауданың пайдасы, ол іскерлік белсенділікті жандандыру арқылы әр түрлі елдердің экономикалық дамуын теңестіруге мүмкіндік береді.

Қазақстанның тауар айналымы 2022 жылдың қаңтар-маусымында $63,7 млрд құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 39,3% -ға жоғары ($45,7 млрд).

2022 жылғы қаңтар-маусымда Қазақстаннан экспорт 56,3%-ға өсіп, $42,2 млрд құрады. Экспорттың өсуі мынадай тауарларды жеткізудің ұлғаюымен негізделеді: шикі мұнай (84,7% - ға), уран (2,2 есеге), ферроқорытпалар (57%-ға), сублимацияланған, тұндырылған немесе коллоидты күкірттен басқа күкірт (3,2 есеге), бидай (54,1%-ға), мыс және катодтар мыс (16,5%-ға), тас көмір ( 2,1 есеге) өскен. 2022 жылғы қаңтар-маусымда Қазақстанға импорт 14,6% - ға өсіп, $21,4 млрд құрады.

Импорттың өсуі автомобильдерге арналған шанақтар (2,5 есе), бөлшек сауда үшін өлшеніп салынған дәрілік заттар (36,9%-ға), қара металдардан жасалған өзге де бұйымдар (2,2 есе), мыс кендері мен концентраттары (5,3 есе), Іштен жану қозғалтқыштары сияқты тауарларды әкелудің ұлғаюымен негізделеді. ұшқынмен тұтану (2,2 есе), автомобильдер мен тракторларға арналған бөлшектер мен керек-жарақтар (41,3% - ға), телефон аппараттары (22,7%-ға).

Қазақстанның шикізаттық емес тауарларының тауар айналымы 2022 жылғы қаңтар-маусымда $31,6 млрд құрады, бұл өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 20,6%-ға жоғары ($26,2 млрд). 2022 жылғы қаңтар-маусымда Қазақстаннан шикізаттық емес тауарлардың экспорты 33,5%-ға өсті және $12 млрд-ты құрады, 2022 жылғы қаңтар-маусымда Қазақстанға шикізаттық емес тауарлардың импорты 13,9%-ға өсті және $19,6 млрд-ты құрады.

Ал 2023 жылғы экспорт бойынша тауарлардың негізгі үлес салмағы қаңтар-тамызда мынадай тауарларға тиесілі: битуминозды минералдардан алынған шикі мұнай және шикі мұнай өнімдері (54,4%), тазартылған мыс және өңделмеген мыс қорытпалары (4,4%), кендер және мыс концентраттары (3,7%), ферроқорытпалар (3,1%), химиялық радиоактивті элементтер және изотоптар радиоактивті (3%), бидай және меслин (2,6%) құрайды.

Қазақстан Республикасының импорты бойынша 2023 жылы ең көп үлес салмағы мынадай тауарларға тиесілі: жеңіл автокөлік (5,2%), телефон аппараттары (3,1%), кузовтар мен кабиналар (2,7%), дәрілік заттар (2,2%), моторлы көлік құралдарының бөлшектері мен керек-жарақтары (1,9%), мұнай және мұнай өнімдері (1,7%).

Қазақстан Республикасының экспорттағы негізгі әріптес елдері: Италия (18,6%), Қытай (17,5%), Ресей (12,5%), Корея Республикасы (6,1%), Нидерланды (5,9%), Түркия (5%) болып табылады.

Қазақстан Республикасының импорттағы негізгі әріптес елдері: Ресей (26,7%), Қытай (25,1%), Германия (5,1%), АҚШ (4,6%), Корея Республикасы (3,7%), Түркия (3,4%) болып табылады.

Бүгінде республикада жұмыс істеп жатқан және әлеуетті экспорттаушыларды қолдаудың 10 түрлі құралы ұсынылып отыр. Осы негізде кәсіпкерлерге мемлекеттік сақтандыру шараларын қолдану ұсынылды. 2018 жылдан бастап «Атамекен» ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасы экспорттаушыларға қолдау көрсету бойынша мемлекеттік бағдарламаның операторы атанды. Бағдарлама аясында отандық өңделген тауарлар шығаратын индустриялық-инновациялық қызмет субъектілеріне шығындарды өтеуді көздейді.

Егер сыртқы нарықтарда өткізуде күтілмеген жағдай орын алса, барлық шығындарды сақтандыру компаниясы өтейді. Тәуекелдер өз алдына саяси әрі коммерциялық деп жіктеледі. Коммерциялық тәуекелдерге сатып алушылар өздері жасаған келісім-шарттық міндеттемелерін орындамай, содан кейін қандай да бір себептермен олар орындамауы жатады. Саяси тәуекелдер – шет елдің заңнамасындағы өзгертулермен байланысты тәуекелдер. Өзгертулер салдарынан белгілі бір шектеулер қойылып, кәсіпкер міндеттерді орындай алмай қалады.

Сақтандыру шеңберінде жарнамалық өнім, шетелдік көрмелер, жәрмеңкелер мен фестивальдарға қатысу, сонымен қатар жарнамалық каталогтарды әзірлеу мен тарату шығындары өтеледі делінген. Бұған қоса шетелге барған өкілдік, сауда нүктесі немесе қойманың орналасуы, тауар белгілері мен өнім сертификатын тіркеу бойынша процедуралардың бір бөлігі өтеледі.

Бұған қоса экспорттаушыға шетелдік фирма-сатып алушы туралы ақпарат алуда көмек көрсетіледі, атап айтқанда фирманың сатып алуға қабілеттілігі, сот алдындағы борышы бар ма, жосықсыз салық төлеушілер тізімінде бар-жоғы жайында мәлімет беріледі.

Осылайша, мемлекет елден экспортталатын тауарлар мен өнімдерді өндіретін кәсіпорындар мен кәсіпкерлерге қолдау көрсетеді. Бұл елдің экономикасына да жақсы әсер етеді.