Қазақстанда үш кассациялық сот пайда болады

Мәжіліс депутаты Унзила Шапақ айтқандай, заң жобасы шартты түрде үш блокқа бөлінді, оның бірі кассациялық бақылауды жетілдіруге қатысты. Оның айтуынша, бүгінгі кассациялық үлгі азаматтар мен заңгерлік қауым өкілдері тарапынан елеулі сынға ұшырап отыр.

«Азаматтық істер бойынша судья азаматтардың өтініштерін алқалы қарауға беру туралы шешім қабылдайды, тек 2023 жылдың шілдесінде кассациялық өтініштерді алқалық қарауға көшу жүзеге асырылды Судьялардың «үштігі» ауысады, ал екіншісі Судьялардың «үштігі» істі мәні бойынша қарайды және өз әріптестерін қолдамауы мүмкін, бұл процеске қатысушылардың наразылығын туғызады, өйткені мұндай шағымдар тек әкімшілік сот төрелігінде жоқ «Толық кассация» жұмыс істейді, - деді Үнзила Шапақ.

Заң жобасында алғашында Жоғарғы Сотта қылмыстық және азаматтық істер бойынша істерді алдын ала қарауды жою ұсынылды. Сонымен бірге, Унзила Шапақ атап өткендей, барлығы «үздіксіз кассация» принципі бойынша жұмыс істеуі керек, яғни істер бірден кемінде үш судьядан тұратын алқаның қарауына өтуі керек.

«Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Жоғарғы Сот тәуелсіз кассациялық инстанцияны құру мәселесі бойынша кәсіпкерлермен және заңгерлік қоғамдастықтың қатысуымен кеңес өткізді Елордада қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істер бойынша үш кассациялық сот құру туралы айтып отыр», – деді Мәжіліс депутаты Унзила Шапақ.

Түзетулердің келесі блогы шығару барысында судья өрескел заң бұзушылыққа жол берген күші жойылған әрбір сот актісін тексерудің жаңа тетігін енгізуге байланысты сот жюриінің жұмысын жетілдіруді қамтиды.

Сондай-ақ, депутат мемлекет басшысы мемлекеттік басқару жүйесін орталықсыздандыруға баса назар аудара отырып, саяси қызметкерлердің жеке жауапкершілігін арттыруға баса назар аудара отырып, мемлекеттік басқаруды қайта бастау қажеттігін бірнеше рет атап өткенін еске салды.

«Жоғарғы Сот алты айлық негізде мемлекеттік органдардың әкімшілік актілеріне немесе әрекеттеріне шағымдану бойынша талап-арыздарды сот тәртібімен қарау нәтижесінде анықталған проблемалар мен кемшіліктерді анықтау бойынша өткен жылы мемлекеттік органдарға қойылған талаптардың қанағаттандырылу көрсеткіштеріне талдау жасайды Шығындардың тұрақтылығы 63%-ға жетті, бұл мемлекеттік органдардың қолданыстағы сот тәжірибесін ескере отырып, әкімшілік қызметтің біркелкілігін қамтамасыз ету бойынша әлі де тиісті шаралар қабылдамағанын көрсетеді», - деп атап өтті Үнзила Шапақ.

Оның айтуынша, сот тәжірибесі де жергілікті атқарушы органдардың жұмысында азаматтар мен бизнес өкілдерінің негізді шағымдарын тудыратын жүйелі бұзушылықтардың бар екенін көрсетеді, өйткені азаматтардың өтініші бойынша әкімшілік рәсімдер жүргізілмейді. Осыған байланысты, АППК-ны әкімшілік рәсімдердің біркелкілігін құру бойынша жаңа міндетпен толықтыру ұсынылады. Бұл азаматтарға құқықтық қатынастардың белгілі бір саласындағы дауларды шешу тәжірибесінде бағдарлауға мүмкіндік береді.

«Сонымен қатар, талапкердің таңдауы бойынша әкімшілік істер бойынша экстерриториялық юрисдикцияны енгізу ұсынылып отыр. Бұл мемлекеттік органдардың, әсіресе жергілікті атқарушы органдардың қызметіне де тиімді әсер етеді. Жасыратыны жоқ, жергілікті әкімдіктер соттарда үстемдік жүргізе алады», - деп қосты депутат.

Бұған дейін депутат Снежана Имашева Қазақстанның әрбір сот органының тиімділігін қалай арттыруға ниетті екенін айтқан болатын.

Оның сөзінше, Сот актілерін жергілікті және кассациялық сатылар сот тәжірибесі аясында немесе Жоғарғы Сот судьясының ұсынысы бойынша заңды дамыту мүддесінде қабылдаған жағдайда, Жоғарғы Сотта ерекше жағдайларда қайта қарау мүмкін болмақ.

Жаңа үлгі елордада қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істер бойынша үш кассациялық сотты құруды көздейді. Кассациялық тәртіптегі істер алдын ала қаралмай, үш судьядан тұратын алқаға тікелей жіберілетін болады. Кассациялық сатыдағы соттың істерді қарау мерзімі алты айдан аспайды. Сот талқылауы тараптардың шақырылуымен ауызша жүргізіледі.

Кассациялық соттардың құрылуымен Жоғарғы Соттың рөлі де өзгереді, ол сот тәжірибесінің бірлігін қамтамасыз етуге бағытталады.Жоғарғы Сотта сот актілерін қайта қарау Жоғарғы Сот судьясының ұсынысы бойынша ерекше жағдайларда мүмкін болады: егер оларды сот тәжірибесіне қайшы жергілікті және кассациялық соттар қабылдаған болса; құқықты дамыту мүддесінде қайта қарауды талап етеді.

Ұсынылып отырған жаңа тетік Жоғарғы Сот төрағасының өкілдік институтын ауыртпалықсыз жоюға мүмкіндік береді. Өзгерістер 2025 жылдың 1 шілдесінен бастап енгізіледі деп жоспарлануда.