Қорғайды деп келген елің «аяғыңды аңдап бас» деп отырғанда...

 Адамдардың еркін пікір білдіру құқығы олардың азаматтық ұстанымын ашық айтуына, қоғамдық мәселелерді талқылауына мүмкіндік беретін сөз бостандығы. Бұл – тек құқықтық норма ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік және моральдық жауапкершілік категориясы. Оның шекарасы жеке тұлғаның немесе топтың абыройы мен теңдігін сақтаумен анықталады. Бұл шекараны бұзу қоғамдық келісім мен әлеуметтік тұрақтылыққа қауіп төндіруі мүмкін. Сондықтан демократиялық қоғамда сөз бостандығы мен әлеуметтік жауапкершіліктің тепе-теңдігі сақталуы тиіс. Оның белгілі бір шекаралары болады, әсіресе біреудің не бір топтың ар-намысына тию, кемсіту, жала жабу немесе өшпенділік сыңайдағы көзқарастарға жол берілген кезде бұл шекаралар бұзылады.

Журналист Сәуле Әбілдаханқызының дау тудырған жазбасында ол өзінің жеке көзқарасын өте эмоционалды түрде білдірген. Бірақ бұл пікір біртұтас қазақ қоғамына қауіп төндіретін, ұлт ішінде жікке бөлінуді ушықтыратын риторикаға айналып отыр. Қоғам еркін пікір мен өшпенділік тілінің (hate speech) арасындағы айырмашылықты анық түсінуі қажет. Кей адам өз ұлтынан жырақта өмір кешіп, ғұмырын сол жақта тәмамдайды, енді бірі атажұртын, тарихи Отанын аңсап оралады, туған топырағына сіңеді. Екеуі де – таңдау. Бұл мәселенің тууы бір жағынан мемлекеттік биліктің әлсіздігі. Өйткені ұлттық бірлікті нығайтатын саясат айқын емес. Мемлекет мұндай пікірлерге ресми жауап бермейді, идеологиялық жұмыс жүргізілмейді. Өткенде президенттің мақаласы жарық көрді. Білуімше, сол мақалада да оралмандарға қатысты сөз болды. Қорғайды деп келген елің «аяғыңды аңдап бас» деп отырғанда, әлеуметтік желі белсенділерінің осылай агрессивті жазба қалдыруы таңғалатындай құбылыс емес.

Бұл мәселенің көтеріліп келе жатқанына отыз жылдан астам уақыт өтті. Мемлекет өзі бір жақты етпесе, әлі талай жыл айтыла беретін сыңайлы. Адамдардың шыққан тегі мен өмірбаянына қарап, олардың мемлекетке араласу құқығын шектеуді ұсыну – демократиялық құндылықтарға қайшы. Бұл – дискриминация. Сөз бостандығы дегеннің өзі де негізі өте жақсы ұғым ғой, әркім өз пікірін, ойын айтуға толық құқылы. Бірақ сөз бостандығы жауапкершілікпен қатар жүргенде ғана іске асады. Кейбір адамдар шетелден келген қазақтарды мемлекеттен тегін көмек алады деп санайды. Бұл – теріс стереотип. Қоғамда белгілі бір тақырыптарды қозғағанда моральдық жауапкершілік сақталуы тиіс. Мәселен, этникалық бөлінушілікке, ұлт араздығын қоздыруға, кемсітушілікке жол берілгенде тұтастық жойылады. Әлеуметтік желіде мұндай пікірлердің кең таралуы адамдардың көзқарасын улайды.

Ляззат Бисенғалиева,

әлеуметтік психолог