«Құрмет пен теңдік»: мүгедектердің құқықтарын қорғау

Мүгедектердің құқықтарын қорғау, құрметтеу принциптерiне негiзделген, ол әр адамның дене, психикалық және интеллектуалдық қабілеттерiне қарамастан құқықтары мен бостандықтарын тану мен құрметтеудi, өзара сыйластық танытуды қамтиды. Әр адамның қадір-қасиетте және кемсітусіз өмір сүруге, қоғамдық өмірге толық қатысуға құқығы бар.

Теңдік қағидасы барлық адамдардың білім алуға, жұмысқа, денсаулық сақтауға, мәдени-сауықтыру шараларына қол жеткізуге және қоғамдық шешімдер қабылдауға толық қатысуға тең мүмкіндіктер мен құқықтарға ие болуын білдіреді. Бұл қоғам мүмкіндігі шектеулі жандардың өз әлеуетін жүзеге асыруға және жалпы әл-ауқатқа үлес қосуға мүмкіндік беретін жағдай жасауы керек дегенді білдіреді.

Мүгедектердің құқықтарын қорғау қолжетімді ортаны құру, инфрақұрылым мен қызметтерді бейімдеу, білім беру мен денсаулық сақтаудың қолжетімділігін қамтамасыз ету, әлеуметтік қолдау және кемсітушіліктен қорғау сияқты қызметтің кең ауқымын қамтиды. Сондай-ақ мүгедектердің құқықтары мен қажеттіліктері туралы қоғамның хабардар болуын арттыру үшін ақпарат пен оқытудың қолжетімділігін қамтамасыз ету маңызды.

Мүгедектердің тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету және құқықтарын қорғау арқылы ғана әрбір адамның орны мен құрметіне құқығы бар әділ және инклюзивті қоғам құра аламыз.

Қазақстандағы мүгедектерді әлеуметтік қолдау жүйесі тиісті инфрақұрылымды құру, цифрландыру арқылы мүгедек мәртебесін алу рәсімдерін жеңілдету, оңалту жүйесін жетілдіру, жұмыспен қамту және білім беру саласында қолдау көрсетуді қоса алғанда, қызметтің кең ауқымын қамтиды. қоғамда ерекше қажеттіліктері бар адамдарға құрметпен қарауды қалыптастыру.

Қазақстандағы мүгедектерді әлеуметтік қорғаудың құқықтық негіздері бірқатар заңнамалық актілерден тұрады, соның ішінде еліміздің Конституциясы, «Мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» Заң, олардың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған заңдар.

Еліміздің заңнамасына өзгерістер енгізіліп, енді «мүгедек» термині «мүмкіндігі шектеулі жан» терминімен ауыстырылғанын атап өткеніміз жөн, себебі бұл азаматтардың аталған жандарға құрметпен қараудың маңыздылығын айқындайды.

Сондай-ақ Қазақстан 2015 жылы Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияға қол қойып, ратификациялады, бұл ел азаматтарына БҰҰ Мүгедектердің құқықтары жөніндегі комитеті арқылы өз құқықтарын халықаралық қорғауға жүгінуге мүмкіндік берді.

Мүгедектердің бірқатар кепілдік берілген құқықтары бар, соның ішінде әлеуметтік қорғау және оңалту, әлеуметтік инфрақұрылым мен ақпаратқа қол жеткізу, білім алу, жұмысқа орналастыру, медициналық көмек көрсету, тұрғын үй жағдайлары мен өмірдің әртүрлі салаларындағы басым қызметтер.

Бұл шаралардың барлығы толерантты қоғам құруға және мүгедектердің құқықтарын қорғаудың халықаралық стандарттарын сақтауға бағытталған.

Қазақстандағы мүгедектерді әлеуметтік қолдау және қорғау қалай жүргізіледі?

Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі жандардың өмірін әлеуметтік қолдау мен қорғау үшін елімізде біршама шаралар қарастырылған.

Білім беру саласында, мысалы, бірінші және екінші топтағы мүгедектер, сондай-ақ мүгедек балалар үшін орта және жоғары кәсіптік білім беретін оқу орындарына қабылдау квотасы 0,5% мөлшерінде қарастырылған. Сондай-ақ олардың білім беру гранттарын тағайындау конкурстарына қатысу және мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқуға түсу кезінде басым құқығы бар.

Мемлекеттік тапсырыс немесе грант бойынша жоғары оқу орындарында және орта кәсіптік оқу орындарында оқитын мүгедектер шәкіртақы ала алады.

Жалпы немесе арнаулы білім беру ұйымдарында оқу мүмкін болмаған жағдайда мүгедек балалардың үйде білім алуына құқығы бар, бұл ретте олардың оқу шығындарын мемлекет көтереді.

Жұмыспен қамту саласында жергілікті атқарушы органдар мүгедектер үшін жұмыс орындарының квотасын белгілейді және кәсіпкерлікті дамыту арқылы қосымша жұмыс орындарын ашуы мүмкін. Қажет болған жағдайда кәсіптік оқыту ұйымдастырылады.

Бірінші және екінші топтағы мүгедектерге қысқартылған жұмыс уақыты белгіленеді және оларға қосымша ақылы еңбек демалысы беріледі. Түнгі жұмыс олардың келісімімен және медициналық ұсыныстарды ескере отырып мүмкін болады.

Сонымен қатар, заң еңбек нарығында мүгедектерді кемсітуге тыйым салады және мүгедектің денсаулық жағдайы кәсіби міндеттерін орындауға кедергі келтіретін немесе еңбек қауіпсіздігіне қатер төндіретін жағдайларды қоспағанда, жұмыс берушілерге олардың жұмысқа орналасуына және мансаптық өсуіне қатысты шектеулер қояды.

Сондай-ақ елімізде мүмкіндігі шектеулі жандарға мемлекеттік бюджеттен ай сайын жәрдемақы беріледі. Заңға сәйкес, бұл жәрдемақылардың мөлшері республикалық бюджетте ағымдағы жылға белгіленген ең төменгі күнкөріс деңгейіне (КК) байланысты болады. 2024 жылы өмір сүру деңгейі 43 407 теңгені құрады.

Әлеуметтік кодекске (177-бап) сәйкес 2024 жылға арналған ең төменгі күнкөріс деңгейін ескере отырып, мүгедектік бойынша жәрдемақылардың мынадай мөлшерлері белгіленеді:

7 жасқа дейінгі балалар – 1,61 ПM (69 885 теңге). 7 жастан 18 жасқа дейінгі мүмкіндігі шектеулі балалар

І топ – 14,2 ПМ (95 495 теңге);

II топ – 1,83 ПM (79 435 теңге);

III топ – 1,61 ПM (69 885 теңге).

Бала кезінен мүгедектер

І топ – 14,2 ПМ (95 495 теңге);

II топ – 1,83 ПM (79 435 теңге);

III топ – 1,61 ПM (69 885 теңге).

Мүмкіндігі шектеулі тұлғалар

І топ – 14,2 ПМ (95 495 теңге);

II топ – 1,76 ПM (76 396 теңге);

ІІІ топ – 1,2 ПM (52 088 теңге).

Әскери міндеттілер қатарынан мүгедектер және төтенше экологиялық жағдайлар салдарынан мүгедек болып қалғандар

І топ – 15.22 ПМ (139 771 теңге);

II топ – 2,75 ПM (119 369 теңге);

ІІІ топ – 2,31 ПM (100 270 теңге).

Арнайы мемлекеттік органдардың қызметкерлері қатарынан мүгедектер

І топ – 15,94 ПM (171 024 теңге);

II топ – 3,04 ПM (131 957 теңге);

ІІІ топ – 2,31 ПM (100 270 теңге).

Мүгедек баланы асырап-бағуға берілетін жәрдемақы 1,61 айлық жалақыны (69 885 теңге) құрайды. Әлеуметтік кодекс жәрдемақы алушылардың қиын өмірлік жағдайларын қарастырады.

Сондай-ақ, мүгедек балаларға және асыраушысынан айырылғандарға мүгедектігі бойынша жәрдемақы мөлшері асыраушысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік жәрдемақы мөлшеріне ұлғаяды (177-баптың 5-тармағына сәйкес). Егер зейнетақы мүгедектігі бойынша берілетін жәрдемақы мөлшерінен аз болса, онда жәрдемақы зейнетақы төлемдеріне қосымша төлем ретінде төленеді (177-баптың 8-тармағына сәйкес).

Қазақстанда мүгедектік бойынша жәрдемақыны қалай алуға болады?

Мүгедектік бойынша жәрдемақы алу үшін Қазақстан азаматы кез келген уақытта өтініш бере алады. Әдетте, жәрдемақы мүгедектік белгіленген күннен бастап тағайындалады. Қазақстанда мүгедектік бойынша жәрдемақы алуға өтініш беру үшін келесі мемлекеттік органдарға жүгінсе болады:

«Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының жергілікті филиалы.

Еңбек, әлеуметтік қорғау және көші-қон комитетінің аумақтық бөлімшесі (мүгедектікті бастапқы анықтау бойынша).

eGov.kz электрондық үкімет порталы.

eGov.kz порталында жәрдемақы алуға өтініш берген кезде сіз веб-сайтқа кіріп, қызметке онлайн тапсырыс беріп, барлық қажетті мәліметтерді көрсете отырып, өтінішті толтырып, электрондық қолтаңбамен куәландыруыңыз керек.

Мүгедектік бойынша жәрдемақы тағайындау үшін қажетті негізгі құжаттар:

Қажетті деректерді көрсете отырып, ұсынылған нысандағы өтініш.

Жеке басты куәландыратын құжат.

Мүгедектік туралы анықтама.

Жәрдемақыларды аудару үшін банктік шот туралы ақпарат.

Әртүрлі жағдайларда қосымша құжаттар талап етілуі мүмкін, мысалы, орталық әскери-дәрігерлік комиссияның шешімі, сәулеленуге ұшыраған адамдардың мүгедектігін анықтау жөніндегі ведомствоаралық сараптамалық кеңестің шешімі, ауру туралы анықтама.

Қазақстанда мүгедектерге әлеуметтік қорғауға кепілдік берілген. Мүгедектік бойынша жәрдемақы әрқашан ең төменгі күнкөріс деңгейінен жоғары, кейде одан 2-3 есе асып түседі.