Мүгедектігі бар адамдар күні: Инклюзивті қоғамға бастайтын жауапкершілік

Бүгінде елімізде 740 мыңнан астам мүгедектігі бар адам тұрады. Олардың жартысынан көбі – еңбекке қабілетті жаста. Сондықтан бұл санаттағы азаматтарды тек әлеуметтік жәрдем алушы ретінде емес, қоғам өміріне белсенді қатысушы ретінде көру – мемлекеттің жаңа көзқарасы. Соңғы жылдары қабылданған Әлеуметтік кодекс пен 2030 жылға дейінгі инклюзивті саясат тұжырымдамасы осы бағытты нақты іске айналдырып отыр.

Инклюзияның басты мақсаты – әр адамның қоғамға толық қатысу мүмкіндігін қамтамасыз ету. Бұл үшін Қазақстанда әлеуметтік қорғаудың көпдеңгейлі жүйесі қалыптасты. Мемлекеттік жәрдемақылар мен әлеуметтік төлемдер жыл сайын индекстеледі, ал Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры арқылы еңбекке қабілеттілігінен айырылған азаматтарға жеке есеппен төлем жүргізіледі. Биыл мүгедектігі бар 544 мың адам әлеуметтік жәрдемақы алды, оның орташа мөлшері 78 мың теңгеден асты. Бұдан бөлек, 160 мыңнан астам азамат ерекше күтімді қажет ететін адамдарды бағып-қағу үшін жәрдемақы алады.

Әлеуметтік қолдаудың маңызды бағыты – медициналық-әлеуметтік сараптаманы жетілдіру және цифрландыру. Қазір 30-дан астам диагноз бойынша мүгедектік мәртебесі азаматтың қатысуынсыз автоматты түрде рәсімделеді. Бұл – адамдарды қағазбастылық пен артық бюрократиядан босатқан нақты қадам. Сонымен қатар, кейбір диагноздар бойынша мүгедектік өмір бойына белгіленетін пилоттық жоба енгізілді.

Мемлекет тарапынан оңалтудың техникалық құралдары мен әлеуметтік қызметтерді цифрлы форматқа көшіру – тағы бір ілгері бастама. Әлеуметтік қызметтер порталы арқылы арба, протез, ым-ишара тілі маманы, жеке көмекші сияқты қызметтерді өз бетінше таңдау мүмкіндігі берілген. Бұл жүйе ашықтықты қамтамасыз етіп қана қоймай, сапаны арттыруға да әсер етті. Бүгінде портал арқылы 467 мыңнан астам тапсырыс орындалған.

Инклюзивті қоғамның тағы бір тірегі – арнайы әлеуметтік қызметтер мен оңалту орталықтары. Қазіргі таңда еліміздің 12 өңірінде заманауи оңалту кешендері салынып жатыр, оның төртеуі – Семей, Тараз, Кентау және Орал қалаларында пайдалануға берілді. Бұл орталықтарда азаматтар медициналық көмекпен қатар, психологиялық, педагогикалық және әлеуметтік қолдау алады. Сонымен қатар, аутизм спектрінің бұзылуы бар балаларға арналған «Қамқорлық» бастамасы аясында күндізгі орталықтар ашылуда.

Еңбекке бейімдеу де – маңызды бағыт. Бүгінде мүгедектігі бар 111 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылған, бұл еңбекке қабілетті азаматтардың үштен біріне жуық. Әлеуметтік кодекс бойынша жұмыс орындарына 2–4 пайыздық квота белгіленіп, ерекше қажеттіліктері бар адамдар үшін жұмыс берушілерге ынталандыру шаралары қарастырылған. Сонымен қатар, 1,4 мың адам өз кәсібін ашу үшін мемлекеттен грант алып, шағын бизнес иесіне айналды.

Кедергісіз орта құру – инклюзивті қоғамның нақты көрінісі. 2023 жылдан бері 24 мыңнан астам әлеуметтік нысан толық бейімделді. Бұл жұмыстар тек архитектуралық бейімдеумен шектелмейді: қоғамның көзқарасы, мемлекеттік қызмет көрсетудің қолжетімділігі, ақпараттық кеңістік те баршаға тең болуы тиіс. Осы бағытта әлеуметтік инспекторлар институты жұмыс істеп, заң талаптарының орындалуын бақылайды.

Халықаралық деңгейде де Қазақстан оң бағаланып отыр. Өткен жылы БҰҰ-ның Мүгедектердің құқықтары жөніндегі комитетінде еліміздің алғашқы ұлттық есебі қорғалды. Ұйым сарапшылары Қазақстанның реформаларын жоғары бағалап, әлеуметтік-құқықтық модельге көшу жолын қолдады.

Мүгедектігі бар адамдар күні – тек мерекелік дата емес, қоғамға ой салатын жауапкершілік күні. Бұл күн әрқайсымызға инклюзияның басталуы пандустан емес, сана мен құрметтен екенін еске салады. Егер қоғам мүмкіндігі шектеулі адамды аяушылықпен емес, тең серіктес ретінде қабылдай алса – сол сәттен бастап біз шын мәнінде кедергісіз елге айналамыз.