«Қазақ» газетіне 110 жыл!

Осы датаға орай Алматыда ғылыми конференция өтті. Газеттің негізін қалаушы – Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Әлихан Бөкейханов. Ол 1913 жылдан 1918 жылға дейін шығарылды.

  Рәміз ретінде есігінде «қазақ» деп жазылған киіз үйдің бейнесін пайдаланған. Осы уақыт ішінде 265 шығарылым шығарылды. Мақалалардың авторлары қазақ халқының қоғамдық-саяси өміріне тоқталып, оқу-ағарту, қазақ тілін іс жүргізуге енгізу мәселелерін көтерді. Алайда авторлар бүркеншік атпен жазған. Қазіргі зерттеушілер 4 мыңға жуық жалған атауларды анықтады. Қазір олардың жеке басын анықтау жұмыстары жүріп жатыр.

Мәмбет Қойгелді, ғалым-тарихшы:

– Газетті ұлт жасайды, халық қалыптастырады, нақтырақ айтсам, нағыз, мықты газеттер, «Қазақ» газеті сияқты мықты басылымдар. Өйткені, ол өз дәуірінің іргелі және тұжырымдамалық мәселелерін дәл көтерді. Ол тек өсіріп қана қоймай, оны осындай логикаға дейін жеткізу үшін бәрін жасады.

Сағымбай Қозыбаев, Қазақстан Республикасы Журналистика академиясының президенті:

– Қазақстанның жоғары оқу орындарында, әсіресе әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде «Қазақ» газетіне арналған арнайы курстар бар. Оның үстіне магистратурада, докторантурада белгілі бір бағдарлама оқылады, себебі бұл газетті оқуды жалғастырып жатқандар бар. Бұл таусылмайтын тақырып, өйткені ол, шын мәнінде, қазіргі Қазақстанның шекарасынан тыс шықты.

«Қазақ газеті» қоғамдық-саяси және әдеби газетінің алғашқы саны 1913 жылы 2 ақпанда жарық көрді. Оны шығарушылар қазақ халқының біртуар ұлдары, зиялы қауымның көрнекті өкілдері, Алаш партиясының болашақ негізін қалаушылар – ағартушы, тіл жанашыры, әдебиеттанушы, түркітанушы, ақын және аудармашы Ахмет Байтұрсынов, қоғам қайраткері, ұстаз, журналист, этнограф Әлихан Бөкейханов болды., қоғам қайраткері, ақын, жазушы Міржақып Дулатов. Басылым тез танымал болды — 1914 жылы газеттің үш мыңнан астам жазылушысы болды.

Газетте қазақтың көрнекті қайраткерлері: Мұстафа Шоқай, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхамеджан Тынышпаев, Ғұмар Қараш, Райымжан Мәрсеков, Жұмағали Тілеулин, Ғабдолғазиз Мұсағалиев, Мағжан Жұмабаев, Қайретдин Болғанбаев, Қайретдин Болғанбаев, Халел Ғабмұтханева, Халел Ғаббасов, Жақып Ақпаев, Халел Ғаббасов, Жақып Ақпаев, Халел Досмұхамедов және тағы басқалар. Зерттеушілердің айтуынша, дәл осы «Қазақ» газетінде Ахмет Байтұрсынұлы қазақ әдебиетінің тарихы, фольклоры мен тіл білімі туралы ғылыми-зерттеу еңбегін қалың жұртшылыққа таныстыру мүмкіндігіне ие болды. Сонымен қатар қазақ тіліндегі газетте орыс жазушылары: Лев Толстой, Антон Чехов, Михаил Лермонтов, Иван Крыловтың шығармалары жарық көрді.

   «Қазақ» газетінің шығарушылары өз мақалаларында мәдениет пен ғылымды насихаттады, тарих мәселелерін қамтыды, қазақ тіліндегі әдебиетті қолдап, дамытты. Олар ұлттың өмірлік маңызды мүдделерін қорғауды, қазақтың ұлттық мемлекеттілігін қалпына келтіруді өздерінің ең басты міндеті деп санады. Елдік басылым беттерінде Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов халыққа жерді қалай жоғалтпау керектігін, билік басындағылардың отырықшы жолға көшудің пайдасы мен пайдасы туралы науқандарына неге сенуге болмайтынын анық түсіндірді. тұрмысы, дәстүрлі мал шаруашылығынан бас тарту қазақ үшін неліктен ажал екені, тағы басқа халықты нұрландырған маңызды мақалалар. Дәл 2017 жылдың қараша айында «Қазақ» газетінің бетінде «Алаш» партиясы бағдарламасының алғашқы жобасы жарияланды.