Қазақтың әйгілі әншісі Әміре Қашаубаевтың туғанына 130 жыл

Әншілік өнерді Әміре ата-анасынан мұра етті: анасы Тойған өте сазгерлік, әкесі Қашаубай әншілік өнерімен халықты тәнті еткен.

Әміре бала кезінен-ақ ауданға танымал болды, оны «әнші бала» атады. Жас әншінің атағы Баянауыл мен Қарқаралыға дейін жеткен. Белгілі халық әншісі-импровизатор Жаяу Мұса Байжанов Әміре Қашаубаевпен кездесуді жөн көрді. Жаяу Мұса бірнеше апта бойы қонақжай Қашаубайдың қасында болып, осы күндері Әміренің қасында болып, жас әншіге тәжірибесін, білімін жомарттықпен берді. Ұлы Жаяу Мұсаның даңқы Әміренің жүрегіне сіңіп, Семейге ат басын тіреді. Амре қаласында ол танымал әрі сүйікті әншіге айналды. «Ес-аймақ» үйірмесінің белсенді мүшесі болады, қойылымдарға, концерттерге қатысады. Мұнда ол жас ақын, әнші-импровизатор Иса Байзақовпен кездесіп, достасады, бұл достық олардың бүкіл шығармашылық өмірінен өткен. Ерекше әнші Әміре Қашаубаевтың даңқы Павлодарға да жетті. Осы жерде атақты әнші Майра Семейге келіп, Әміремен танысып, оның даусын естуге бел буады. Семейде Майра Әміре Қашаубаевтың концертіне асығады. Ол әншінің талантына, орындау мәнеріне, Әміренің ерекше дауысына, оның шырындылығына, күшіне таң қалды. Ол Амремен кездеседі, олар бірге өнер көрсетуге шешім қабылдады және олардың әрбір қойылымы мерекеге айналды.

Мұхтар Әуезов «Ес-аймаг» үйірмесіне жиі баратын, бұл жерде Әміре мен Исаға назар аударған. Мұхтар Әуезов Әміре мен Исаны Становтардың үйіне шақырады: апалы-сіңлілі Лидия мен Вера әншілерді тыңдауды ұйғарып, олардың ән шырқауына риза болды. Олар жас әншілерді үйлеріне қонаққа, дәріс алуға, музыкалық білім алуға шақырды. 1924 жылы апалы-сіңлілі Становтар мен М.Әуезовтердің белсене қатысуымен облыстық әншілер байқауы өтті. Оған отыздан астам адам қатысты. Жүлделер Қарқаралыдан Әміре Қашаубаев пен Қали Байжановқа берілді. Осы оқиғадан кейін оның атағы бүкіл Қазақстанға тарап, Мәскеуге дейін жетті.

Амре Франция астанасында өткен этнографиялық концертке қатысушы ретінде бекітілді. 1925 жылы 20 шілдеде Парижде алғашқы этнографиялық концерт өтті. Мұнда Әміре өзінің сүйікті әндері: «Ағаш-аяқ», «Үш-дос», «Қанапия», «Дударай» әндерін орындады. Жоғары актерлік шеберлігінің, тамаша дауыс шеберлігінің арқасында Әміре көрерменді баурап алды. Сорбонна университетінің профессоры Перно Амренің бірнеше әнін фонографқа жазды. Әміренің сөзін Париж газеттері ынтамен жазды. Бір француз музыкатанушысы ол туралы сирек кездесетін музыкалық құбылыс ретінде жазды. Парижде 11 концерт берілді. Әмре өнер көрсеткені үшін екінші жүлдемен және күміс медальмен марапатталды.

Даңқпен жабылған. Амре жиі концерт беретін туған қаласына оралады. Семейліктер ұлы әншінің құрметіне жерлестері қала көшелерінің біріне оның есімін берді.

1925 жылы Әміре Иса Байзақовпен және олардың музыкалық тәлімгері В.И.Лазаревамен бірге Қазақстанның астанасы – Қызылорда қаласына қоныс аударады. 1927 жылы Әмірені Мәскеуге шақырып, РСФСР-дің еңбек сіңірген әртісі, профессор Г.Любимов басқарған кеңестік этнографиялық ансамбль құрамында Майндағы Франкфурт қаласында (Германия) өткен халықаралық музыкалық көрмеге барады.

1929 жылы Әміре Иса Байзақов және В.Лазаревамен бірге жаңа астана – Алматыға көшті. Мұнда ол драма театрында жұмыс істейді. 1933 жылы драма театрының негізінде музыкалық студия ұйымдастырылып, кейін ол музыкалық театрға айналды. Әміре музыкалық студияға жұмысқа алғаш барғандардың бірі. Көркемдік кеңестердегі көреалмаушылар Әмірені заманауи әндерді орындамайды, репертуарына адал болды деп сынай бастады. Әміре өз үндеуіндегі сынға қатты ренжіді, бұл оның күшін кетірді.

1934 жылы күзде Әміре қатты науқастанып, қысқа мерзімді аурудан кейін дүниеден өтті. Халық әншісін еске алып, дарынды балаларға арналған алғашқы музыка мектебіне оның есімі берілді.