Түркістандағы отбасы институты мен демографиялық даму

Сондықтан демографиялық саясат тек қана халық санын арттыруға бағытталған іс-шаралар жиынтығы емес, ол тұтас мемлекеттің даму стратегиясымен сабақтасқан, болашаққа бағдарланған күрделі әлеуметтік саясатқа баланады. Демографиялық саясат – мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуы мен ұлттық қауіпсіздігінің маңызды құрамдас бөлігі. Әрбір ел үшін демографиялық ахуал өзінің тарихи жағдайына, әлеуметтік құрылымына, мәдени құндылықтарына байланысты қалыптасады. Сол себепті демографиялық саясатты жүргізу барысында жалпыға ортақ әмбебап үлгі жоқ, әр мемлекет өз халқының ерекшелігіне сәйкес шешім қабылдайды. Дегенмен оның негізгі мақсаты – халықтың табиғи өсімін тұрақты деңгейде қамтамасыз ету, өлім-жітімді азайту, көші-қон процесін реттеу, жас ұрпақтың дені сау, білімді әрі бәсекеге қабілетті болып өсуіне жағдай жасау. Қазақстан үшін демографиялық саясаттың өзектілігі ерекше. Себебі кең байтақ жерімізді мекендейтін халық санының тығыздығы төмен, ал көршілес елдермен салыстырғанда еңбек ресурстарының үлесі жеткілікті болғанымен, аймақтар арасында теңсіздік сақталған. Елдің солтүстік аймақтарында халық санының азаюы байқалса, оңтүстік өңірлерде керісінше табиғи өсім жоғары қарқынмен жүруде. Мұндай ауытқулар экономикалық даму мен әлеуметтік инфрақұрылымға ықпал етіп, еңбек нарығындағы теңгерімсіздікке әкелуі мүмкін. Сондықтан демографиялық саясаттың басты бағыттарының бірі – аймақтық дамуды ескере отырып, халықты орналастыру саясатын жүргізу, көші-қонды ынталандыру, еңбек ресурстарын теңгерімді пайдалануға мүмкіндік жасау.

Осы орайда ел президентінің жанындағы Ұлттық әйелдер ісі және отбасы-демографиялық саясат жөніндегі комиссияның бастамасымен Түркістан облысында әлеуметтік бағыттағы нысандардың жұмысын зерделеп, олардың тиімділігін арттыруға бағытталған кешенді мониторинг жүргізу үшін арнайы жұмысшы топ жасақталды. Бұл топтың басты мақсаты – өңірдегі отбасы институтына қатысты саясаттың жүзеге асу барысын, қолданыстағы әлеуметтік инфрақұрылымдардың қаншалықты нәтижелі қызмет атқарып жатқанын бағалау, сонымен қатар отбасы мен жастарға қолдау көрсетуге бағытталған жаңа тәсілдердің сапасын тексеру. Екі күндік іссапар аясында жұмысшы топ Түркістан және Кентау қалаларына, сондай-ақ Сайрам, Сауран, Төле би аудандарына барып, ондағы Отбасын қолдау орталықтары мен Жастар денсаулық орталықтарының қызметін жан-жақты талдамақ. Осы сапардың алғашқы күні комиссия мүшесі, қоғам қайраткері Баян Жандосова мен ҚР мәдениет және ақпарат министрлігінің өкілі Тимур Мұратов Түркістан облысы әкімінің орынбасары Бейсенбай Тәжібаевпен кездесіп, өңірдегі отбасы саясатының өзекті мәселелері бойынша пікір алмасты. Әңгіме барысында Отбасын қолдау орталықтарының жұмыс бағыттары кеңінен талқыланып, отбасының беріктігін сақтау, некені қорғау, тұрмыстық жанжалдардың алдын алу және оларды шешудің тиімді механизмдерін жетілдіру секілді тақырыптар көтерілді. Сонымен қатар қиын жағдайға тап болған отбасыларды қолдау мақсатында жергілікті жерлерде құрылған мобильді топтардың тәжірибесі қарастырылып, олардың кешенді көмек көрсету тәсілдері, жұмысын цифрландыру жолдары және әлеуметтік қызметтердің тиімділігін арттыруға бағытталған бастамалары сөз болды. Бұған қоса, отбасылық құндылықтарды дәріптеу, гендерлік саясатты дамыту және тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу мәселелері де назардан тыс қалған жоқ.

Демографиялық саясаттың маңызын айқындайтын тағы бір қыр – отбасы институтының беріктігін қамтамасыз ету. Өйткені халықтың саны мен сапасы тікелей отбасындағы ахуалға тәуелді. Некенің тұрақтылығы, бала тууға деген көзқарас, отбасылық құндылықтарды сақтау – барлығы ұлттық болашақтың іргетасы. Бұл тұрғыдан мемлекет тарапынан ананы, баланы қорғау, жас отбасыларға әлеуметтік көмек көрсету, тұрғын үймен қамтамасыз ету, көпбалалы отбасыларды қолдау саясаты жүргізілуі қажет. Мұндай шаралар тек халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартып қана қоймай, қоғамдағы тұрақтылық пен ынтымақты күшейтеді. Бүгінде Түркістан облысына қарасты барлық аудан мен қалада қиын жағдайға тап болған азаматтар мен отбасыларға жан-жақты көмек көрсететін барлығы 17 орталық жұмыс істеп тұр. Бұл орталықтардың қызметін заманауи талаптарға сай ету үшін олардың жұмысын цифрлық платформаға көшіру қолға алынған. Осы мақсатта FSM Social атты арнайы мобильді қосымша іске қосылып, ол әлеуметтік қолдауды қажет ететін азаматтарға бағытталған процестерді барынша автоматтандыруға мүмкіндік беруде. Қосымшаның артықшылығы – мобильді топ мүшелері қиын жағдайдағы отбасы немесе адам туралы мәліметті дер кезінде орталыққа жолдап, мәселені жылдам әрі тиімді шешуге жол ашады. Сонымен бірге интеграцияланған әлеуметтік қолдау моделін іске асыру үшін облыстағы әрбір аудан мен қала әкімдерінің өкімдерімен Отбасын қолдау орталықтары жанынан мобильді топтар құрылған. Бұл топтар бір жылдық мерзімге жасақталып, құрамына әртүрлі сала өкілдері енгізілген. Жалпы алғанда облыс бойынша мұндай мобильді топтардың құрамына 4 997 адам кірді. Оның ішінде 613-і – жергілікті атқарушы органдардың қызметкерлері, 674-і – ішкі істер органдарының өкілдері, 2 743-і – білім беру саласының мамандары, ал 967-і – денсаулық сақтау жүйесінің қызметкерлері. Бұл көрсеткіштің өзі әлеуметтік мәселелерді кешенді шешуге қоғамның түрлі құрылымдары жұмылдырылып отырғанын көрсетеді. Ең маңыздысы, аталған мамандардың басым бөлігі, яғни 4 693 адам немесе жалпы құрамның 94 пайызы арнайы семинарларда оқытылып, кәсіби біліктілігін арттырғаннан кейін ғана жүйеге тіркеліп, өз қызметін бастады.

Әлемдік тәжірибеде демографиялық саясаттың екі негізгі бағыты бар. Біріншісі – халық санының өсуін ынталандыратын про-наталистік саясат және керісінше артық өсімді тежейтін анти-наталистік саясат. Қазақстан жағдайында халық санының өсуін қолдау аса маңызды, себебі ұлттық мүддені сақтап қалу үшін еңбекке қабілетті азаматтардың жеткілікті болуы қажет. Бірақ санмен қатар сапаға да көңіл бөлу керек. Қазіргі заманда демографиялық саясат білім беру мен ғылымға, мәдениет пен тәрбиеге, жастардың әлеуетін дамытуға бағытталмаса, ол тек статистикалық көрсеткіш қана болып қала береді. Жаһандану дәуірінде көші-қон да демографиялық саясаттың өзекті бөлігіне айналды. Қазақстанда еңбек мигранттарының ағымы, шетелге қоныс аудару үрдістері, оралмандарды елге қайтару мәселелері барлығы кешенді түрде қарастырылуы тиіс. Әсіресе елге тарихи отанына оралған қандастарды бейімдеу, олардың әлеуметтік интеграциясын қамтамасыз ету – ұлттық бірлікті күшейтетін маңызды қадам. Ал жастардың шетелге кетуі, «ми ағымы» құбылысы – мемлекет үшін үлкен сын. Сондықтан жастарға сапалы білім беріп, кәсіби өсуге мүмкіндік жасау арқылы олардың елде қалып, қоғамның дамуына үлес қосуына жағдай жасалуы қажет.

С. Бақберген

Түркістан облысы