Жаңа әлемдік тәртіп жағдайындағы Қазақстанның әскери серіктестігі

 Осындай күрделі кезеңде Қазақстан өзінің әскери серіктестік бағытын көпвекторлы сыртқы саясатпен ұштастырып келеді. 

 ШЫҰ: Қытай көлеңкесіндегі әскери диалог

Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) Қазақстан үшін аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін басты алаңдардың бірі саналады. 2003 жылдан бастап ШЫҰ аясында "Бейбіт миссия" атты бірлескен әскери жаттығулар өткізіліп келеді. Бұл жаттығулар көбіне терроризмге қарсы сипатта өтсе де, соңғы жылдары тактикалық және барлау бағытындағы үйлестірулер артқан.

Алайда ұйымның нақты әскери блог емес, диалог алаңы ретіндегі шектеулері байқалады. Қытайдың әскери технологиялық үстемдігі және Мәскеу мен Пекиннің өзара ықпал күресі ұйым ішіндегі тепе-теңдікке әсер етуде.

 ҰҚШҰ: Формалды одақ, функционалдық дағдарыс

Ұжымдық Қауіпсіздік Шарт Ұйымы (ҰҚШҰ) – Қазақстанның ресми түрде мүше болып отырған әскери блогы. Бұл ұйымға деген қоғамдық сенім мен ішкі сарапшылық пікір екіұшты. Украинадағы соғыс басталғалы бері ҰҚШҰ-ның нақты ұстанымдары күмән тудыра бастады, Армения ұйымнан алыстап барады.

Қазақстан бұл ұйымнан бас тартқан жоқ, бірақ саяси риторикасында оның рөлі айтарлықтай төмендеді. Нақты әскери ықпалдастықтан гөрі, бұл ұйым формализм мен Мәскеуге тәуелділік рәмізіне айнала бастаған.

БҰҰ: Бітімгершілік арқылы бедел жинау

Қазақстан БҰҰ-ның бітімгершілік миссияларына қатысу арқылы өзінің бейбітшіл сыртқы саясатын нақты іспен дәлелдеуде. Ливанға, Батыс Сахара мен Голан жоталарына жіберілген әскери контингенттер еліміздің көпвекторлы саясатының гуманитарлық көрінісіне айналды.

2024 жылы Қазақстан 139 бітімгерін Ливанға қайта жіберіп, БҰҰ миссияларына тұрақты қатысушы мемлекет ретінде беделін нығайтты. Бұл бағыт еліміздің халықаралық имиджі үшін маңызды ресурс болып отыр.

Ресей: Тарихи тәуелділік пен жаңа шектеулер

Қазақстан Қарулы күштері ұзақ жылдар бойы Ресеймен тығыз байланыста дамып келді. Бірлескен оқу-жаттығулар, әскери білім беру жүйесі және техника жабдықтау саласында Ресейдің үлесі зор. Алайда Украинадағы соғыстан кейін бұл бағытта салқындық пайда болды.

Қазақстан бір жағынан Ресеймен бұрынғы әскери байланысын сақтап отырса, екінші жағынан, бұл байланысқа жаңа шектеулер мен сақтықпен қарап отыр. Қазіргі таңда Қазақстан ресейлік әскери техникаға балама ретінде өзге нарықтарды да қарастырып жатыр.

 Қытай: Тыныш ықпал, технологиялық қызығушылық

Қытаймен тікелей әскери одақ жоқ болғанымен, соңғы жылдары шекара қауіпсіздігі, барлау алмасу, киберқауіпсіздік салаларында ынтымақтастық күшейіп келеді. 2023 жылы өткен бірлескен жаттығуларда Қытай армиясымен қоян-қолтық тактикалық дайындық жүргізілді.

Қазақстан Қытайдың технологиялық мүмкіндіктерін бағалай отырып, бірақ әскери-саяси тәуелділікке ұрынбауға тырысады. Сондықтан Қытаймен әскери байланыс бақылаулы әрі прагматикалық сипатта жүргізіліп отыр.

Түркия: Ұлттық армияға жақын серіктес

Соңғы жылдары Түркия Қазақстан үшін сенімді әрі рухани жақын әскери серіктеске айналды. 2021–2024 жылдары аралығында бірнеше бірлескен жаттығу өтті, түрік әскери дрондары мен қару-жарақтары Қазақстан армиясына жеткізілді.

TDAF (Түркі қорғаныс одағы идеясы) шеңберінде түркітілдес елдердің әскери байланысын нығайту – Қазақстан үшін де стратегиялық бағыт. Сонымен қатар Түркия арқылы НАТО стандарттарына бейімделу мүмкіндігі артып келеді.

 НАТО: Ешқашан толық мүше емес, бірақ есікті ашық қалдырған серіктестік

Қазақстан НАТО-мен әріптестік бағдарламасы аясында байланыс орнатып келеді. Әсіресе бейбіт мақсаттағы операцияларға дайындық, офицерлерді оқыту, әскери стандарттармен үйлестіру бағытында жұмыс атқарылуда.

Дегенмен, Қазақстан НАТО-мен байланыста Ресей мен Қытайдың алаңдаушылығын ескеріп, теңгерімді саясат жүргізуге тырысады. Толыққанды мүше болу жоспары жоқ, бірақ диалог есігі ашық күйде сақталған.

Қазақстанның әскери серіктестігі көпвекторлы сыртқы саясатпен тығыз байланысты. Ел басшылығы әрбір серіктестік бағытын прагматикалық, қауіпсіздік пен егемендік тұрғысынан бағалап, ешбір блокқа біржақты кірмей, ашық әрі бейтарап ұстанымды сақтап отыр.

Жаңа әлемдік тәртіпте бұл – әлсіздік емес, керісінше, стратегиялық ақыл. Бастысы – Қазақстан бейбітшілік пен тұрақтылықты өз ұлттық мүддесі мен халықаралық беделінің негізі ретінде сақтап қалуда.