Қазақстанда жаңа көші-қон саясатының қабылдануы нені өзгертеді?

Осылайша, елімізде ішкі және сыртқы көші-қон, сондай-ақ еңбек және этникалық көші-қон салаларында белгілі бір үрдістер бар дегенді білдіреді. Қазақстанда жыл сайын миллионнан астам адам ішкі көші-қонға қатысады, 88% – облысішілік және 12% – аймақаралық көші-қон. Динамика ірі қалалар мен аймақтарда толып кетуге және басқа жерлерде халық санының теңгерімсіздігіне әкеледі. Ішкі көші-қонның негізгі векторы солтүстік облыстардан Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларына көшу болып отыр. Бұл үш қаланың ел халқының жалпы санындағы үлесі 1992 жылғы 11,1%-дан 2021 жылы 22,6%-ға дейін өскен.

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, 2012 жылдан кейін Қазақстанда халықтың эмиграциясының тұрақты өсуі байқалады, бұл көші-қон ағынының азаюымен бірге теріс көші-қон балансының айтарлықтай өсуіне әкелді. Сыртқы көші-қонның теріс сальдосының көрсеткіші 2013 жылғы -0,3 мың адамнан 2019 жылы -33 мың адамға дейін өсті.

Барлық осы көші-қон процестері көші-қонмен байланысты заманауи талаптарға жауап беретін интеграцияланған және инновациялық көзқарасты талап етеді. Тиімді көші-қон саясаты көші-қон мәселелерін реттеуге көмектесіп қана қоймай, мигранттарға да, қоғамға да пайдалы болады.

2021 жылдың 10 қыркүйегінде Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Қазақстандағы ХКҰ-мен бірлесіп көші-қон саясаты тұжырымдамасының жобасы (2022–2026) талқыланды. Ұлттық дөңгелек үстелге жұмыс тобының мүшелері, оның ішінде мемлекеттік органдардың, үкіметтік емес ұйымдардың, ғылыми ортаның және халықаралық ұйымдардың өкілдері қатысты.

Орталық Азия бойынша үйлестіруші, Қазақстан, Қырғызстан, Түрікменстан және Өзбекстандағы ХКҰ миссиясының басшысы Зейнал Гаджиев және Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бірінші вице-министрі Ақмади Сарбасов кіріспе сөз сөйледі. Қазақстан, Қырғызстан, Түркіменстан және Өзбекстан елдеріндегі ХКҰ миссиясының басшысы Зейнал Гаджиев:

— Халықаралық көші-қон ұйымы Қазақстанда 20 жылдан астам жұмыс істейді және көші-қон саясаты тұжырымдамасының жобасын талқылау және оны кейіннен жүзеге асыру бастамасын құптайды. Тұжырымдамада қазақстандық еңбекші-мигранттар мен жастардың көші-қонын қорғау мәселелері, сондай-ақ көші-қон бағдарламаларын бағалау мен мониторингілеуге назар аудара отырып, мигранттармен жұмыс істейтін азаматтық қоғамды қолдау және институционалдық даму мәселелері көтерілді. Көші-қон саясаты тұжырымдамасының жобасы инновациялық құжат болып табылады, бір жағынан ол Қазақстандағы қазіргі көші-қон жағдайының шынайылығына сай келеді. Екінші жағынан, ол болашаққа бағытталған және оны орын алып отырған жаһандық көші-қон сын-қатерлері мен Қазақстан Республикасының стратегиялық даму мақсаттарына назар аудара отырып қарастырады, — деді.

Халықтың көшіп-қонуы қазіргі Қазақстанның шындығы. Ел аумағындағы  көші-қонның әртүрлі нысандары оның заманауи жаһандық көші-қон ағындарына ашық болуының нәтижесі болып табылады. Халықтың көші-қоны мемлекет, қоғам және мигранттардың өздері үшін оң әлеуетке ие, десе де ол бірқатар тәуекелдермен байланысты.

Мигранттардың шыққан және баратын елдері де бірқатар жаһандық көші-қон проблемаларына тап болады. Бір мезгілде көшіп-қонушылардың шыққан, баратын жері және транзиттік елі болып табылатын Қазақстан жағдайында бұл сын-қатерлер мемлекеттік саясаттан бір мезгілде көп қырлы жауаптарды талап етеді. Осылайша, көші-қон саясаты көші-қонның «плюстерін» күшейтуге және оның «минустарын» жұмсартуға арналған.

ХКҰ көші-қон мәселелерінде алты негізгі қағидатты басшылыққа алады:

• Бұл принциптер көші-қон мәртебесіне қарамастан және барлық уақытта барлық мигранттардың қауіпсіздігін, қадір-қасиетін, адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғауға негізделген;
• босқындар мен мигранттардың көп санын құтқаратын, қабылдайтын және қабылдайтын елдерге қолдау көрсету;
• мигранттарды интеграциялау – олардың қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін, сондай-ақ қабылдаушы елдердің қажеттіліктері мен мүмкіндіктері ескеріледі;
• ксенофобиямен, нәсілшілдікпен және барлық мигранттарға қатысты кемсітушілікпен күресу;
• осал мигранттармен жұмыс жасау бойынша нұсқаулықтарды әзірлеу;
• және көші-қонды жаһандық басқаруды күшейту.

Осылайша, Қазақстанның көші-қон саясаты тұжырымдамасының жобасы осы негізгі әлемдік қағидаттарды көрсетуге және оларға сәйкес келуге арналған.

Қолданыстағы көші-қон жүйесін жетілдіру мақсатында өткен жылы заңнамаға елімізге келетін мигранттар мен этникалық оралмандар үшін қолайлы жағдайлар жасауды көздейтін түзетулер енгізілді; шетелдік жұмыс күшін тартатын жұмыс берушілердің шетелдік білікті жұмысшыларды қазақстандық кадрлармен ауыстыру жөніндегі міндеттемелері қолға алынды. 2021 жылы көші-қон қатынастарын одан әрі дамыту аясында үш негізгі міндет белгіленді. Біріншісі – Қазақстан Республикасының 2022 – 2026 жылдарға арналған көші-қон саясатының жаңа тұжырымдамасын қабылдау. Екіншісі – шетелдегі қазақстандық жұмысшыларды жұмыспен қамту және құқықтық қорғау тұрғысынан тиісті жүйені енгізу, үшіншісі – кадрлардағы қазақстандық қамтуды 97 пайыздан кем емес деңгейде қамтамасыз ету.